Major Earthquake Reporting

 

Büyük

Deprem

Raporlama 

BÜYÜK DEPREMLER: 2014 KUZEY ŞİLİ DEPREMİ (M_w=8.2)

 ÖZET

1 Nisan 2014’te gerçekleşen Kuzey Şili depreminin magnitüdü 8.2’dir. Depremden sonra artçı şoklar da gerçekleşmiştir ve tsunami tehlikesi yaşanmıştır. Nazca ve Güney Amerika tektonik levhaları sınırında yer alan bölge, sismisite açısından çok aktiftir. Deprem sırasında can kayıpları ve yaralanmalar olmuş, bazı binalarda ağır hasar ve yangın görülmüştür.

Anahtar kelimeler : Kuzey Şili Depremi, Nazca Levhası, Güney Amerika Levhası,

GİRİŞ

Kuzey Şili’deki deprem, 1 Nisan 2014’te Şili sahilinin yakınında sığ derinlikte (20.1 km), ters faylanma sonucu Mw=8.2 büyüklüğünde gerçekleşti. Depremin bulunduğu enlemde, doğu yönünde ilerleyen Nazca levhası 65 mm/yıl oranında Güney Amerika plakasının altına dalar. Peru-Şili Trençi boyunca Şili’nin batısına doğru dalma-batma, And Dağları (Andes) seviyesinde bir yükselime neden oldu ve ayrıca bu dalma-batma olayı, dünyadaki en büyük depremlerden bir kaçını tetiklediği rapor edildi. Bunlara, 2010’daki M 8.8 olan Şili’nin merkezindeki Maule depremi ve şu ana kadar kaydedilmiş en büyük deprem olan, 1960 yılında gerçekleşen M 9.5 güney Şili depremidir (USGS).

YÖNTEM

 1 Nisan depremi, Kuzey Şili ya da Iquique sismik boşluğu olarak adlandırılan tarihi bir sismik pasiflik bölgesinde meydana geldi. Tarihsel kayıtlar, 1877 yılında aynı sismik boşlukta Mw=8.8 lik başka bir deprem meydana geldiğini gösteriyor.

1 Nisan depreminin çevresindeki sismisite oranında son zamanlarda bir artış meydana gelmişti. 2014yılı 16 Mart’ta benzer mekanizmaya (ters faylanma) sahip Mw=6.7 büyüklüğünde bir deprem oldu. Bu depremi, M 4 olan 60’dan fazla ve M 5 olan 26 deprem izledi. 16 Mart depremi ayrıca 3 adet M 6.2 olan 17, 22 ve 23 Mart depremleri tarafından takip edildi. 16 Mart depremini takip eden bu sismisitenin konumsal dağılımı zamanla kuzeye göçtü ve 1 Nisan depreminin lokasyonuna doğru kaydı. Levha sınırı arayüzeyi yakınındaki diğer depremlere; Şili’nin altındaki dalma-batma zonunun daha derin (117 km) kısımlarında oluşan 7.7 magnitüdlü 2005 ve 7.4 magnitüdlü 1967 depremleri dahildir.

Güney Amerika’nın Sismotektoniği

Güney Amerika yayı, Şili’nin güneyindeki açık denizden Panama kırık zonuyla olan ara kesimine kadar 7000 km boyunca uzanır. (Şekil-1)

Şekil 1. Güney Amerika yayının üzerinde 1 Nisan depreminin gerçekleştiği nokta ve tsunami tehlike haritası

Güney Amerika yayı, alta dalan Nazca levhası ve Güney Amerika levhası arasındaki levha sınırını işaretler. Burada Nazca levhasının okyanusal kabuğu ve litosferi, Güney Amerika levhasının altından mantonun içine doğru inmeye başlar. Bu dalma-batma süreciyle ilişkili olan yakınsaklık, And Dağları’nın yükselmesine neden olur. (Şekil-2) Hareketsiz bir Güney Amerika levhasının yanında, Nazca plakası doğuya doğru, güneyde yaklaşık 80 mm/yıl, kuzeyde ise yaklaşık 65 mm/yıl gibi değişen bir oranda çok hızlı şekilde hareket eder. (Şekil-3). Türkiye’nin batısında kuzeye doğru ve batı Anadolu’nun altına doğru hareket eden Afrika levhasının hızı (10 mm/yıl) dikkate alınırsa ne kadar büyük hızla hareketli ve buna bağlı olarak ne kadar çok büyük depremlerin meydana geldiği bir bölge olduğu anlaşılabilir. Dalma-batma oranı tüm yay boyunca az miktarda değişiklik göstermesine rağmen, Güney Amerika’nın batı sınırı boyunca dalma-batma zonunda geçen jeolojik süreçte karmaşık değişimler yaşanmaktadır.

Şekil 2. Nazca levhasının, Güney Amerika levhasının altından magmaya doğru dalımı ve Andes dağlarının yükselimi (http://shleyfergeog2012.blogspot.com.tr/2012/12/the-future.html)

 Güney Amerika’daki çoğu büyük deprem, 0 – 70 km derinliklerinde olur ve bu aralıkta olan depremler sığ depremler olarak nitelenir.Levha sınırlarında meydana gelen gerilmeler kabukta deformasyonlara neden olmaktadır. Kabukta oluşan depremler, ağır basan Amerika levhasındaki deformasyon ve dağ oluşumu sonucu meydana gelirler. Bu depremler, yaklaşık 50 km kadar derin depremler üretirler. Levha sınırlarında (interplate) oluşan depremler, levha içlerinde (intraplate) olan depremlerden farklıdır. Nazca ve Güney Amerika levhası arasında sınır boyunca kayma gerilmesinde ki değişme nedeniyle oluşurlar. Bu bölgedeki levhalar arası depremler beklenildiği gibi sıktır ve büyüktürler. Yaklaşık olarak  10-60 km derinliklerinde meydana gelirler. 1900’den bu yana bu dalma-batma zonu arayüzdeyinde, magnitüdü 8 ve daha büyük 8 adet deprem meydana geldi. Ayrıca bu bölgede, dünyada kaydedilmiş en büyük deprem olan ve 1655 kişinin ölmesine neden olan Mw=9.5 Güney Şili depremi dahil olmak üzere aynı depremde 65 kişinin yaşamına mal olan harap edici tsunamiler meydana gelmiştir.

Orta derinlikteki büyük depremler (70 – 300 km arası derinliklerde oluşan), Güney Amerika’da mekan ve boyut anlamında nispeten sınırlıdır, ve bu depremler dalan levha dahilinde iç deformasyon sonucu Nazca levhası içinde oluşurlar. Bu bölgede gerçekleşen son orta derinlikteki büyük deprem, 2005’te Mw=7.8 olan Tarapaca, Şili depremidir.

Şili’nin altına dalan Nazca levhasını devamlı iç deformasyonları sonucu 600 km’den daha derin depremler de oluşabilir. Güney Amerika’daki derin odaklı depremler, 300-500 km ler arası olmak yerine, 500 – 650 km derinliklerinde oluşurlar. Bu depremler genellikle büyük magnitüdler göstermezler. 1994’de Bolivya’nın kuzeybatısında olan deprem buna istisnadır. 631 km derinlikte gerçekleşen ve magnitüdü 8.2 olan bu deprem, şu ana kadar kaydedilmiş en büyük ikinci derin-odaklı depremdir (USGS). Güney ve Kuzey Amerika üzerinde geniş çapta hissedilmişti.

Nazca levhasının dalımı, geometrik olarak karmaşıktır. Ayrıca bu dalım, Güney Amerika’nın batı sınırının jeolojisine ve sismisitesine etki ediyor. Nazca levhası, bazı bölgelerde 25° - 30, bazı bölgelerde ise 10° ve daha düşük sığ bir açıyla mantonun içine iner. Güney Ekvadordan orta Peruya, ve orta Şili’nin altındaki levha Düz levha dalma-batması olan bölgelerde Nazca levhası, mantonun içine olan dalımına devam etmeden önce bir kaç yüz kilometre boyunca yatay olarak hareket eder. Güney Amerika levhasının aktif volkanizma sergilemesine rağmen, sığ dalma batmayla sonuçlanan bu bölgelerde volkanik aktivite eksikliği vardır.

Şekil 3. Nazca levhası’nın sismotektoniği

Depremden kısa bir süre sonra Mw=4-7 arası olan artçı şoklar yaşandı (Şekil-4, Şekil-5)

Şekil 4. Depremden sonra gerçekleşen artçı şokların haritada gösterimi

Şekil 5. Artçı şokların magnitüd-zaman grafiği

Tahmin edilen ekonomik kayıplar için alarm seviyesi orta seviyededir. Önemli ölçüde hasarlar var. Tahmin edilen ekonomik kayıpların düşük seviyede olduğu söylenmektedir. Depremin sarmasına ve diğer etkilerine bağlı olarak 6 kişi yaşamını yitirirken çok sayıda yaralanmalar oldu. Yangın ve toprak kayması oldu. Bir havaalanı büyük ölçüde hasar gördü ve yine hasar gören bir hapishaneden 300 kadın mahkum firar etti. Bazı dayanıksız yapılar olmakla beraber, genel olarak bu bölgede ikamet eden insanların bulunduğu yapılar depreme karşı dayanıklıdır.

Şekil 6. Depremin, Modified Mercalli şiddet cetveline göre haritalanmış hali

SONUÇLAR

 Kuzey Şili’deki deprem, 1 Nisan 2014’te Şili sahilinin yakınında 20 km derinlikte, ters faylanma sonucu Mw=8.2 büyüklüğünde ve Şili’nin başkenti Santiago’ya 2200 km uzaklıkta gerçekleşti. Deprem, ağır yaralanmalara , az sayıda ölüme ve binalarda ciddi hasara neden olmuştur. Oldukça aktif olan Nazca levhasının, Güney Amerika levhasının altına daldığı dalma-batma zonunda bulunan bu bölge, geçmişte en büyük depremlere sahne olmuştur ve yine yüksek magnitüdde yeni depremler üretme kapasitesine sahiptir.  

  KAYNAKLAR

 

USGS EARTHQUAKE POSTERS

http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eqarchives/poster/2014/20140401.php

(28.09.2014)