28 Mart 1970 Gediz Depremi'ni anıyoruz!

28 Mart 1970... Bir bahar gecesi, Gediz'i sonsuza dek değiştiren 6 saniye. 7.2 büyüklüğündeki deprem, şehri yerle bir etti, 1086 can aldı, 1258 kişiyi yaraladı. 26 bin ev yıkıldı, umutlar kırıldı.

Deprem sadece Gediz'i değil, Manisa, Uşak, İzmir ve Afyonkarahisar'ı da etkiledi. 53 yıl sonra bile o gece yaşananlar hafızalardan silinmiyor. Acılar ve kayıplar hala taze.

Bu blog yazısında, 28 Mart 1970 Gediz depremini anıyor, o gece yaşananları ve sonrasındaki gelişmeleri inceliyor, depremin süper kayma depremi olma ihtimalini tartışıyoruz.

Depremden sonra yapılan çalışmalara, Gediz'in depreme karşı nasıl daha hazırlıklı hale geldiğine ve depremden çıkarılması gereken derslere de değineceğiz.

 Şekil 1. Gediz depremi USGS verilerinden şiddet haritası.

Büyük bir deprem 28 Mart 1970 günü Türkiye'yi vurdu. İstanbul'un yaklaşık 225 km güneyinde Gediz kasabası yakınlarında meydana gelen deprem can ve mal kaybına neden oldu.

Gece yarısı Gediz'in birkaç kilometre doğusunda meydana gelen sığ bir fay hattında gerçekleşen deprem çok şiddetliydi. Deprem 33'ten fazla kasabayı yerle bir etti, bin yılı aşkın can kaybına yol açtı ve binlerce kişiyi evsiz bıraktı.

Deprem sonrası yangın çıktı. Devrilen elektrik direkleri, ocaklar ve gaz lambaları yangına neden oldu. Alevler evleri sardı ve korku içindeki hayatta kalanların acısını artırdı. Yangınlarda ölenlerin sayısı bazı yetkililere göre sarsıntıdan ölenlerden fazla oldu. Bu durum 1906 San Francisco depremini hatırlattı.

Deprem sonrası sağanak yağış yaşandı. Soğuk hava cephesi bölgeyi etkiledi ve yangınları söndürdü. Ancak yağmur suları yer altındaki sıcak sularla karışınca sel riski oluştu. Nehirler taşarak kıyısına inşa edilen evleri sular altında bıraktı.

Ertesi gün kurtarma çalışmaları başladı. Ulaşabilen kasabalara yardım götürüldü. ABD Hava Kuvvetleri基地 (kidi: üs) acil yardım malzemesi ulaştırdı. Gıda, su ve barınma salgın hastalıkların önlenmesi ve acının hafifletilmesi için hayati önem taşıyordu.

Bölgeyi terk etme: Depremden kurtulan binlerce kişi korku içinde kamyonlar, at arabaları, eşekler ve bulabildikleri diğer ulaşım araçlarıyla güvenli bölgelere kaçtı.

Artçı sarsıntılar: Kurtarma çalışmaları devam ederken artçı sarsıntılar oldu. Bazı şiddetli artçılar binalarda hasara yol açtı. Uyarılara rağmen bazıları hala ayakta duran evlere sığındı. Bu nedenle 31 Mart'taki güçlü bir sarsıntı Simar köyünde 24, Emet'te ise 95 kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu. 2 Nisan'daki başka bir artçı sarsıntı Karamancada ayakta kalan 15 evi yıktı ve 1 kişinin ölümüne yol açtı.

Gediz Alpide kuşağında: 600 yıllık caminin yıkıntıları bölgede nadir olarak büyük depremlerin yaşandığının göstergesi. Ancak Türkiye genel olarak sık sık depremle karşı karşıyadır.

Anadolu Fay Hattı: Ülkenin kuzey kesimini doğu-batı yönünde 800 km boyunca kesen fay hattı sıklıkla yıkıcı depremlere neden olmaktadır. Bu fay hattı 1938'den beri 13 büyük depremden sorumludur.

Alpide Kuşağı: Endonezya'dan başlayıp Kuzey Hindistan'ı geçerek Türkiye'nin çoğunu kapsayan İran, Yugoslavya ve Fas'a uzanan Alpide kuşağı ölümcül depremlerle anılır. Dünyanın büyük depremlerinin sadece %17'si bu kuşakta meydana gelse de deprem ölümlerinin büyük bir kısmı bu bölgede yaşanmaktadır. Bunun başlıca nedeni bölgedeki kerpiç ve dayanıksız malzemelerle yapılan yapılardır. Bu yapılar yazın sıcaktan ve kışın soğuktan korur ancak depremlerde kolayca yıkılır.

KAYNAK: USGS

Gediz Depremi (7.2, 1970)!

Depremi hissettiyseniz USGS FELT REPORT doldurun. Bilgiler geleceğe hazırlanmamıza yardım eder. #GedizDepremi #FELTREPORT #USGS

YORUM

Sevgili Ali Osman,

1970 Gediz Depremi ile ilgili yazını okudum. Belki sen de biliyorsun, ben bu depremin kaynak mekanizmasını, yani faylanma çözümünü, dünya üzerindeki çok sayıda deprem istasyonunda gözlemlediğim P dalgası ilk hareketlerinden yararlanarak elde etmiştim.

Benim bulduğum çözüm, küçük bir yanal hareket gösteren normal faylanma, yani düşey atımlı bir faylanma idi. Bu çözüm 50 yıl önce elde edilen bir çözümdü. O yıllardan sonra deprem kaynağı hakkında daha ayrıntılı bilgiler veren ters çözüm yöntemleri gelişti ve deprem bu yöntemlerle tekrar incelenebilir.

Senin bahsettiğin süper kayma olayının gözlemlenebileceği kanaatinde pek değilim. Süper kayma olayı, doğrultu atımlı faylanmalarda daha olasıdır.

Selam ve sevgilerimle,

Emekli Prof. Dr. Ömer Alptekin