Tamamını okumak için TIKLA |
Deprem riskinin azaltılması için şehir planlamalarının deprem kırılma fiziğine ve zemin kalitesine uygun yapılması önemlidir. Zemin kalitesi Vs30 ölçümleri ile belirlenir. Betonarme, ahşap, karma ve yığma olmak üzere dört bina yapısı vardır ve depreme dayanıklılıkları farklıdır. Deprem riskini azaltmak için bina inşasında sismik izolatörler kullanılır. Sismik izolatörler, deprem dalgalarının binanın üst seviyelerine çıkmasını önler ve sarsıntı şiddetini düşürür. Türkiye'de 100'den fazla yatak kapasiteli tüm hastanelerin sismik izolatör bulundurması zorunludur.
Bu Bölümde Neler Öğreneceğiz?
- Deprem riskini belirlemede zemin kalitesinin önemi ve Vs30 ölçümleri
- Farklı bina yapıları ve deprem dayanıklılıkları (Betonarme, Ahşap, Karma ve Yığma yapılar)
- Yapılarda dilatasyon uygulamaları ve sismik izolatör kullanımı
- Sismik izolatörlerin farklı tipleri ve çalışma prensipleri
Bölümde hakkında ilgili oluşturan sorular?
- Vs30 haritaları neden önemlidir ve Türkiye'deki belediyeler bu haritaları ne kadar yaygın olarak kullanmaktadır?
- Betonarme ve ahşap yapıların depreme karşı dayanıklılıkları arasında hangi farklar bulunmaktadır ve Türkiye'deki binaların çoğunluğu hangi türdedir?
- Dilatasyon uygulamasının deprem direncine olan etkisi nedir ve bu uygulama Türkiye'deki hangi tür binalarda daha yaygın olarak kullanılır?
- Sismik izolatörler nasıl çalışır ve Türkiye'deki hastanelerde bu izolatörlerin kullanılması zorunlu mudur?
T |
ürkiye, Arap levhasının Anadolu levhasını güneyden sıkıştırması nedeniyle deprem riski yüksek bir bölgede bulunuyor. Bu hareket, ülkemizde Kuzey Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Anadolu olmak üzere üç ana fay hattının oluşmasına yol açmıştır. Bu durum, inşaat sektöründe çalışan kişiler ve deprem yönetmeliklerini düzenleyen kuruluşların deprem riskini daima dikkate almalarını gerektirir. Deprem sırasında ve öncesi alınabilecek önlemler konusunda halkın bilinçlendirilmesi ve özellikle çok sayıda kişinin etkilenebileceği yerler olan hastanelerde görevli sağlık çalışanlarının, doktorların ve hastane yöneticilerinin deprem risklerine karşı farkındalık geliştirmeleri ve buna uygun önlemler alabilmeleri son derece önemlidir.
Şekil 1. Üsküdar İlçesi Mahalle Bazında Vs30 Haritası (1) |
R |
Örneğin, Üsküdar ilçesinin Vs30 haritasını Şekil 1'de gösteriliyor. Haritada lejanta göre mavi renkli alanlar, zemin yapısının en zayıf olduğu yerleri gösterir. Bu alanlarda Vs30 değeri '200-250 m/s' olan Çengelköy'ün sahil kesimini örnek verebiliriz. Bu değer, genellikle yoğun veya orta yoğunlukta kum ve çakıl zemin yapısını ifade eder. Ancak Vs30 haritalarını değerlendirirken, çözünürlük faktörünü göz önünde bulundurmak önemlidir. Örneğin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından hazırlanan Vs30 haritalarında çözünürlük 500 metredir. Bu, iki ölçüm noktası arasındaki mesafenin 500 metre olduğu anlamına gelir. Yani, bir ölçümün Vs30 değeri, yarım kilometrelik bir alan hakkında bilgi sağlar ve daha küçük alan değişikliklerindeki zemin değişikliklerini gösterme konusunda hassas değildir.
Şekil 2. İstanbul'un USGS Vs30 Haritası (3). |
D |
Şekil 3. Betonarme ve Ahşap Yapı Örnekleri (4, 5). |
D |
Ahşap Yapılar: Ahşap yapılar, betonarme yapılara kıyasla yaklaşık 5 kat daha hafiftir. Bu da deprem dalgalarının etkisiyle binanın daha az sarsılmasını sağlar. Ahşap ayrıca sağlıklı ve sürdürülebilir bir yapı malzemesidir ve çevre dostudur. Ahşap binaların yıkılması durumunda ortaya çıkacak çevre kirliliği, betonarme binalara göre çok daha düşüktür. Ahşap binaların estetik değeri de yadsınamaz. Ancak, ahşap binalar genellikle en fazla 2 veya 3 katlı olabilir, bu da onları daha büyük inşaat projeleri için uygun olmayan bir malzeme yapar. Ayrıca, ahşap binalar yangına karşı daha hassastır ve ahşap yapıların yoğun olduğu bir alanda bir yangın daha hızlı yayılabilir ve kontrol etmek daha zor olabilir. Bu sebeplerle, ahşap binaların özellikle orman yangını riskinin düşük olduğu alanlarda ve binalar arasında belirli bir mesafe bırakılacak şekilde planlanması önemlidir. Ahşap yapının yaygınlaşması orman kaybını hızlandırır bir yanılgı olup, toplumda uygun bilinç ve yasal düzenlemelerle her kesilen ağaç için en az bir fidan dikilebilir. Büyük kamu binaları genellikle betonarme olmak zorunda olmasına rağmen, konut inşaatında ahşap yapıların kullanılması, hem deprem riskini azaltabilir hem de insan sağlığına faydalı olabilir. Özellikle zemin kalitesi düşük alanlarda, ahşap yapılaşma öncelikli seçenek olabilir.
Karma Yapılı Binalar: Karma yapılı binalar, farklı malzemelerin bir arada kullanıldığı yapı biçimleridir. Hem yığma binaların hem de betonarme yapıların özelliklerini gösterirler. Deprem riski açısından, betonarme binalardan daha zayıf, ancak yığma binalardan daha dayanıklı olarak değerlendirilebilirler.
Şekil 4. 4 Yapı Tipinin Deprem Dayanıklılığı Karşılaştırması. |
Ö |
Şekil 5. Dilatasyon alanı (6). |
D |
Şekil 6. a. Yüksek Sönümlü Kauçuk b. Kurşun Çekirdekli Kauçuk c. Küresel Yüzeyli Sarkaç İzolatör |
Şekil 7. Deprem anındaki sismik izolatör etkisi (10). |
Şekil 8. "Sismik izolatörler, kirişi ikiye bölecek şekilde (sol resimde) veya kat ile kirişi birbirinden ayırarak (sağ resimde) yerleştirilir (11, 12). |
D |
Türkiye, aktif fay hatları üzerinde bulunan deprem riski yüksek bir ülkedir. Bu nedenle, hem bina yapısının hem de zemin kalitesinin dikkate alındığı kapsamlı bir deprem yönetim politikası geliştirmek önemlidir. Zemin kalitesi, Vs30 ölçümleri ile belirlenir ve genellikle Vs30 haritaları aracılığıyla sunulur. İnşaat sürecinde, zemin seçimi, bina yapısı, sismik izolatör kullanımı ve binalar arasında boşluk bırakılması gibi faktörler deprem direncini etkiler. Ayrıca, hastanelerde ve diğer büyük kamu binalarında sismik izolatörlerin kullanılması, deprem sırasında hayat kurtarabilir. Deprem risk yönetimi, toplumun tüm kesimlerini kapsayan geniş kapsamlı bir yaklaşım gerektirir.
Çalışma Soruları
Türkiye'nin deprem riskini belirleyen ana etkenler nelerdir?
a) Yüzey şekilleri ve iklim faktörleri
b) Zemin kalitesi ve fay hatları
c) Nüfus yoğunluğu ve ekonomik durum
d) Tarım faaliyetleri ve su kaynakları
Aşağıdakilerden hangisi zemin kalitesinin belirlenmesinde kullanılan standart bir ölçümdür?
a) pH seviyesi
b) Vs30 değeri
c) Toprak türü
d) Yer altı suyu seviyesi
Betonarme yapılar ve ahşap yapılar arasında deprem riski açısından hangi temel fark bulunmaktadır?
a) Betonarme yapılar deprem sırasında daha fazla sarsılır çünkü beton ağır bir malzemedir.
b) Ahşap yapılar deprem sırasında daha fazla sarsılır çünkü ahşap hafif bir malzemedir.
c) Betonarme yapılar, deprem sırasında yüksek sıcaklıklara karşı daha dirençlidir.
d) Ahşap yapılar, deprem dalgalarını daha iyi emerler ve bu nedenle daha güvenlidirler.
Yığma binaların deprem riski açısından hangi özellikleri onları riskli yapmaktadır?
a) Yığma binalar çok ağırdır ve bu nedenle deprem sırasında daha fazla sarsılırlar.
b) Yığma binalar genellikle taşıyıcı bir kolon sistemine sahip değildirler.
c) Yığma binalar genellikle eski yapılar olup, yapı malzemeleri zamanla zayıflamıştır.
d) Yığma binalar genellikle ahşaptan yapılmıştır ve bu nedenle deprem sırasında kolayca çökebilirler.
Sismik izolatörlerin temel işlevi nedir?
a) Deprem dalgalarını binadan uzaklaştırmak
b) Bina zemininin deprem sırasında kaymasını önlemek
c) Binanın deprem sırasında daha az sarsılmasını sağlamak
d) Bina içindeki eşyaların deprem sırasında düşmesini önlemek
KATKI BELİRTME
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin ileride aktif olarak görev yapacak hekim adayları olarak hem de bir vatandaş olarak bizlerin deprem konusunda bilinçlendirilmesine bir yarı dönem boyunca yardım eden sayın hocamız Yüksek Jeofizik Mühendisi Sismolog Prof. Dr. Ali Osman ÖNCEL’e ve seminerlerde kıymetli katkılarıyla bizleri bilgilendiren Yüksek Mimar sayın Yoshinori MORİWAKİ’ye, TİS Teknolojik İzolatör Sistemleri Genel Müdürü sayın Uğurcan ÖZÇAMUR’a, İstanbul Valiliği İPKB Direktörü Yüksek İnşaat Mühendisi sayın Kazım Gökhan ELGİN’e teşekkürü bir borç bilirim.
KAYNAKÇA
1-https://depremzemin.ibb.istanbul/guncelcalismalarimiz/#olasi-deprem-kayip-tahmnler-le-ktapiklari (Görüntüleme Tarihi: 29.05.2023 20:50)
2-Uyanık, O. (2015). Deprem ağır hasar alanlarının önceden belirlenmesi ve şehir planlaması için makro ve mikro bölgelendirmelerin önemi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 19(2), 24-38.
3-https://usgs.maps.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=8ac19bc334f747e486550f32837578e1 (Görüntüleme Tarihi: 29.05.2023 21:39)
4-https://teknoloji-tasarim.com/betonarme-nedir/ (Görüntüleme Tarihi: 29.05.2023 22:21)
5-https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/ahsap-yapilar-buyuk-depremlere-karsi-direncli/1351574 (Görüntüleme Tarihi: 23.05.2023 22:22)
6-https://ankarateknikyapi.com/Teknikbilgiler/15-Dilatasyon-Nedir (Görüntülenme Tarihi: 09.06.2023 15:03)
7-https://www.bridgebearing.org/bridgebearing/high-damping-rubber-bearing.html (Görüntülenme Tarihi: 09.06.2023 13:20)
8-https://www.arsankaucuk.com.tr/urunlerimiz/yapi-urunleri/kursun-cekirdekli-kaucuk-izolator/ (Görüntülenme Tarihi: 09.06.2023 13:15)
9-https://www.tis.com.tr/urunler/ (Görüntülenme Tarihi: 09.06.2023 13:20)
10-https://education.vex.com/stemlabs/iq/stemlabs-iq/tallest-tower/san-francisco-and-seismic-isolators (Görüntülenme Tarihi: 09.06.2023 15:09)
11-https://www.chip.com.tr/haber/sismik-izolator-sonradan-yerlestirilebiliyor-mu-maliyeti-ne-kadar_156277.html (Görüntülenme Tarihi: 09.06.2023 15:14)
12-https://www.haberturk.com/depremin-sarsintisini-kesen-deprem-izolatoru-nedir-nasil-calisir-binalara-uygulanabilir-mi-3564378 (Görüntülenme Tarihi: 09.06.2023 15:14)
No comments:
Post a Comment