Depremlerde Yıkımın Nedeni: Zemin mi, Yapı mı?

Depremler, yer kabuğundaki fay hatlarının kırılması sonucu oluşan ve büyük yıkımlara yol açabilen doğa olaylarıdır. Bu yıkımların ne kadarı zeminden, ne kadarı ise yapı ile ilgilidir sorusu ise her deprem sonrası akıllara gelen ilk sorulardan biridir.

Zemin ve Yapının Rolü:

Depremlerde yıkımın ne kadarı zeminden, ne kadarı ise yapıdan kaynaklandığını kesin bir şekilde söylemek zordur. Bu oran, depremin büyüklüğüne, zemin tipine, yapıların tasarım ve inşaat kalitesine ve diğer birçok faktöre bağlı olarak değişir.

Zemin ile ilgili faktörler:

• Zemin tipi: Yumuşak ve gevşek zeminler, sert ve sağlam zeminlere göre deprem dalgalarını daha fazla büyütür ve bu da yapılara daha fazla yük binmesine neden olur. (1)
• Sıvılaşma: Deprem sırasında zemin sıvılaşabilir ve bu da yapıların temellerinin çökmesine neden olabilir. (2)
• Topografik etki: Yamaçlarda ve eğimli arazilerde bulunan yapılar, düz arazilerdeki yapılara göre daha fazla hasar görme riski altındadır. (3)

Yapısal faktörler:

• Tasarım: Yapıların depreme dayanıklı şekilde tasarlanması çok önemlidir. Yapısal tasarım hataları, deprem sırasında yıkılma riskini önemli ölçüde artırır. (4)
• İnşaat kalitesi: Yapıların deprem yönetmeliklerine uygun şekilde inşa edilmesi ve kaliteli malzemelerin kullanılması gerekir. Kalitesiz inşaat, deprem sırasında yıkılma riskini önemli ölçüde artırır. (5)

Örnekler:

• 2023 Kahramanmaraş Depremleri: Bu depremlerde, zemin tipinin ve sıvılaşmanın yıkımda önemli rol oynadığı gözlemlenmiştir. Özellikle Elbistan ve Nurdağı gibi yumuşak zeminli bölgelerde yıkım daha fazla olmuştur. (6)
• 2011 Tōhoku Depremi ve Tsunamisi: Bu depremde, Japonya'nın kuzeydoğu kıyılarındaki tsunami, zemin tipinden bağımsız olarak büyük bir yıkıma neden olmuştur. (7)
• 1994 Northridge Depremi: Bu depremde, Los Angeles'ın kuzeyindeki bazı bölgelerde zemin sıvılaşması ve yapısal tasarım hatalarının bir araya gelmesi büyük yıkıma yol açmıştır. (8)

Sonuç:

Depremlerde yıkımın ne kadarı zeminden, ne kadarı ise yapıdan kaynaklandığını kesin bir şekilde söylemek mümkün değildir. Bu oran, birçok faktöre bağlı olarak değişir.

Ancak, genel olarak zemin ve yapısal faktörlerin her ikisinin de depremlerde yıkımda önemli rol oynadığını söyleyebiliriz. Depremlerde yıkımı azaltmak için hem zemin hem de yapısal faktörlerin göz önünde bulundurulması gerekir.

Depremlerde yıkımı azaltmak için:

• Zemin etütleri yapılarak zemin tipinin ve sıvılaşma potansiyelinin belirlenmesi ve buna göre yapıların tasarlanması (9)
• Yapıların deprem yönetmeliklerine uygun şekilde inşa edilmesi ve kaliteli malzemelerin kullanılması (10)
• Deprem bilincini artırmak ve depreme karşı hazırlıklı olmak (11)

Kaynaklar

• Malcioglu, F. S., Süleyman, H., & Çaktı, E. (2022). Seismological and engineering characteristics of strong motion data from 24 and 26 September 2019 Marmara Sea earthquakes. Bulletin of Earthquake Engineering, 20(5), 5567-5599. https://doi.org/10.1007/s10518-022-01422-y