-
Sismoloji ve Levha Tektoniği: Depremlerin Bilimsel Temeli

Sismoloji ve Levha Tektoniği
Depremlerin Bilimsel Temeli ve Türkiye Analizi

Sismolojiye Giriş – Temel Kavramlar

Levha Tektoniği

Sismoloji, depremlerin bilimidir ve levha tektoniği ile doğrudan bağlantılıdır. Dünya’nın litosferi 15-20 büyük levhadan oluşur ve bu levhaların hareketi depremlerin temel sebebidir. 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri, Türkiye tarihindeki ilk “duble deprem” (Mw 7.8 + Mw 7.6) örneğidir ve beklenmedik büyüklükleriyle bilimsel öngörülerimizi zorlamıştır. Erken uyarı sistemleri, makine öğrenimi ve vatandaş bilimi (EMSC uygulaması gibi) sayesinde artık depremlere karşı çok daha hazırlıklı olabiliriz.

Düşündüren Soru: Türkiye’de her yıl binlerce küçük deprem oluyor ama çoğu kaydedilmiyordu. İstasyon sayısı arttıkça deprem sayısı da artıyormuş gibi görünüyor. Bu bir yanılsama mı?

Sismoloji, depremler ve sismik dalgaların yayılmasının bilimsel çalışmasıdır ve levha tektoniği ile yakından ilişkilidir. Levha tektoniği, Dünya'nın litosfer tabakasının hareketini açıklayan bir teoridir. Bu bağlantı, sismik etkinliklerin temel mekanizmalarını anlamak ve depremlerin insan toplumu üzerindeki etkilerini değerlendirmek açısından çok önemlidir. Bu metin, sismoloji ve levha tektoniği konularında kapsamlı bir inceleme sunmayı amaçlamakta olup, vaka çalışmaları ve güncel araştırmalarla desteklenerek SCI yayıncılık standartlarına uygun olarak hazırlanmıştır.

Dünya’nın litosferi yaklaşık 15-20 büyük ve onlarca küçük levhadan oluşur. Bu levhalar yarı akışkan manto üzerinde çok yavaş (yılda birkaç cm) hareket eder.

  • Ayrılma sınırları: Yeni kabuk oluşur
  • Yaklaşma sınırları: Subdüksiyon zonları – en büyük depremler
  • Dönüş sınırları: Yan yana kayma – San Andreas gibi
Pasifik Ateş Çemberi dünyadaki depremlerin %90’ını üretir.

P dalgaları: En hızlı, sıkıştırma
S dalgaları: Daha yavaş, en çok hasar verir
Yüzey dalgaları: En yavaş ama en yıkıcı

Türkiye, Arap Levhası’nın kuzeye hareketiyle sıkışan Anadolu Levhası üzerinde yer alır. KAF, DAF ve Batı Anadolu graben sistemi sürekli enerji biriktirir.

26 Aralık 2004 – Sumatra açıkları – 230.000+ can kaybı – dev tsunami.

1906 San Francisco depremi bu fayda meydana geldi.

İlk deprem Pazarcık (Mw 7.8), 9 saat sonra Elbistan (Mw 7.6). Toplam yüzey kırığı ~400 km. Beklenmedik büyüklükteydi.

Artçı şoklar Omori Yasası’na uyar.

Japonya’da 5-40 saniye önceden uyarı veriliyor. Türkiye’de de pilot uygulamalar başladı. Makine öğrenimi ile bu süre 2 saniyeye kadar düştü.

2005 öncesi çok az istasyon vardı → sadece Mw 4+ kaydediliyordu. 2010 sonrası 30 kat arttı → Mw 1.0 bile görülüyor. Bu yüzden “deprem sayısı arttı” gibi görünüyor ama aslında ölçüm hassasiyeti arttı.

  • Levha Tektoniği
  • 6 Şubat Kırılma
  • Omori Yasası
  • Aki & Richards (2002) Quantitative Seismology
  • Beroza & Zhan (2018) Machine learning for earthquake detection
  • USGS, AFAD, Kandilli Rasathanesi raporları

Depremler levha tektoniğinin doğal bir sonucudur. 6 Şubat 2023 bize şunu öğretti: Bilim sürekli gelişmeli. İstasyon artırımı, vatandaş bilimi, yapay zeka ve erken uyarı ile depremlerle yaşamayı öğrenebiliriz. Japonya bunu 100 yılda başardı, biz de başarabiliriz.

Son Soru: 2030’a kadar 10.000 istasyon ve EMSC kullanan bir Türkiye, bir sonraki büyük depremde kaç bin hayat kurtarır?
Sesli Oku: 1.0x

Comments

Post a Comment