Öncü ve Artçı Depremler: Türkiye Örneği

Dünya'nın jeofizik olaylarının büyülü dünyasında, depremin ani ve şiddetli sarsıntısı, hem toprağa hem de hafızamıza silinmez izler bırakır. Ancak tüm depremler izole olaylar değildir. Levha tektoniğinin çarpıcı dansından önce, daha küçük sarsıntılar, "öncü depremler" olarak bilinen ve korkutucu bir giriş sunabilir. Sismik dramasının doruğundan sonra ise artçı sarsıntılar hikayeye devam eder, doğanın muazzam gücünü hatırlatır. Türkiye gibi sismik olarak hareketli bir bölgede, bu depremler yalnızca jeolojik olaylar değildir - bunlar ulusun kolektif tarihindeki bölümlerdir.

Türkiye'nin 1999 depreminin trajik anısını hatırlayalım; büyüklüğü 7.4 olan bu deprem, dehşet verici bir başlangıçtan önce, 1999'daki 7.6 büyüklüğündeki İzmit depremi, ana depremden 44 dakika önce artan şiddette bir öncü deprem serisiyle başlamıştı. Sadece ana deprem değil, bu önemli öncü ve ardılı olaylar da kendi izlerini bıraktı ve sıkça göz ardı edilen bu olayların önemini vurguladı.

Türkiye'nin sismik hikayesine derinlemesine dalarken, öncü ve artçı depremlerin inceliklerini, temel bilimi ve sadece büyük sismik depremleri değil, aynı zamanda sıklıkla gözden kaçırılan bu olayların yoldaşlarını anlamak kadar önemli olan farkındalığın ve hazırlığın ne kadar önemli olduğunu keşfedeceğiz.

Hedef kitle: Sismik olarak aktif bölgelerde yaşayanlar, jeofizik öğrencileri ve Türkiye'yi etkileyici bir örnek olarak kullanarak depremlerin dinamiklerini anlamak isteyen herkes.

YAYIN KAYDI
25 EYLÜL 2022

YAYIN METNİ

Öncü ve Artçı Depremler: Türkiye Örneği

Depremler doğanın en yıkıcı güçlerinden biridir. Özellikle tektonik hareketliliğin yoğun olduğu ülkelerde bu doğa olayının sosyoekonomik ve can kaybına neden olan etkileri büyük olabilir. Depremlerin öncesinde ve sonrasında yaşanan daha küçük sarsıntılar ise bilim dünyasının yakından takip ettiği konular arasında yer alır.

1. Öncü Depremler

Öncü deprem; bir ana depremden önce meydana gelen ve genellikle ana depremden daha düşük büyüklükte olan depremlere verilen isimdir. Bazı bilim insanlarına göre, öncü depremler bir ana depremin habercisi olabilir. Ancak, şu anki verilere göre, öncü depremleri tam anlamıyla tahmin etmek mümkün değildir. Özellikle Türkiye'deki tarihsel veriler ışığında, bu depremlerin istatistiksel bir analizi henüz tam anlamıyla gerçekleştirilememiştir.

Şekil 1
Dinar depreminin öncü ve artçı sarsıntılarının zaman
içindeki dağılımı (Oncel ve ark., 1996)

Öncü şoklar üzerine çalışmalar yapan ülkeler arasında Japonya dikkat çekerken, Türkiye'de de bu alanda çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. 1995 Dinar depremi, öncü şokların haberci olabileceği konusunda önemli bir örnek teşkil etmektedir. Dinar'da yaşanan bu depremden yaklaşık bir ay önce (Şekil 1), bölgede pek çok küçük sarsıntı kaydedilmiştir. Halk, bu sarsıntıları bir haberci olarak değerlendirerek tedbir almış, bu da can kaybının azalmasına neden olmuştur.

2. Artçı Depremler

Ana bir depremden sonra yaşanan depremlere "artçı deprem" adı verilir. Bu depremler, ana depremin yarattığı enerjinin yerküre içinde dağılmasına yardımcı olur. Artçı depremler, ana depremden daha az enerjik olup, yer altı tabakalarının yerleşimini sağlar.

Özellikle 2020 Elazığ-Sivrice depremi sonrasında kaydedilen 3508 artçı şok, bu tür depremlerin büyüklük ve sıklığının ne kadar yüksek olabileceğini göstermektedir.

3. Öncü ve Artçı Depremler Üzerine Çalışmalar

Ülkemizde son yıllarda, özellikle büyük depremler öncesinde ve sonrasında meydana gelen depremler üzerine çalışmalar artmıştır. Özellikle İzmit depremi öncesindeki deprem büyüklüklerindeki değişimleri inceleyen çalışmalar, bu alanda önemli adımların atıldığını göstermektedir.

Sonuç

Öncü ve artçı depremlerin tam anlamıyla tahmin edilebilmesi için daha fazla çalışmaya ve araştırmaya ihtiyaç vardır. Ancak bu alandaki çalışmaların artması, özellikle can kayıplarının önüne geçilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.