23 Nisan 2025 tarihinde Marmara Denizi'nde meydana gelen Mw6.1 büyüklüğündeki deprem, Kuzey Anadolu Fay Zonu'nun (KAFZ) dinamiklerini ve İstanbul'daki bina stokunun depreme karşı dayanıklılığını bir kez daha gündeme getirdi. Bu yazıda, depremin sismolojik özellikleri, yer ivmeleri, bina tasarımı üzerindeki etkileri ve alınması gereken önlemler ele alınacaktır.
Sismolojik Dinamikler
Deprem, KAFZ'nin orta segmentinde, creep bölgesinin doğusundaki kilitli bir segmentte gerçekleşmiştir. Artçı depremlerin doğuya doğru ilerlemesi, gerilim transferinin batıya doğru olduğunu göstermektedir (Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Deprem Teknolojileri Enstitüsü [EBYÜ DTE], 2025). Bu durum, Arabistan Levhası'nın kuzeybatıya hareketinin, Doğu Anadolu Fay Zonu'ndaki bükümle KAFZ boyunca gerilim transferine neden olduğunu ortaya koymaktadır.
Yer İvmesi ve Şiddet Dağılımı
-
Maksimum Yer İvmesi (PGA): Doğu-batı (D-B) yönünde 0.102 g, kuzey-güney (K-G) yönünde ise 0.071 g olarak ölçülmüştür. KAFZ'nin D-B yönündeki sağ yönlü doğrultu atım hareketi, bu doğrultuda daha büyük sarsıntılar üretmiştir.
-
Şiddet Dağılımı: Silivri civarında MMI V-VI (5.5-6.0), Çorlu ve Büyükçekmece'de MMI IV (4.5) şiddetleri gözlemlenmiştir. Sosyal medyada paylaşılan hissedilme raporları da bu dağılımla uyumludur (EBYÜ DTE, 2025).
-
Zemin Koşulları: Yumuşak zeminler, D-B yönündeki sarsıntıyı amplifiye etmektedir. Kaya zemindeki eşdeğer PGA 0.051 g olarak hesaplanmıştır.
Spektral İvme ve Bina Tasarımı
Spektral ivme (Sa), binaların belirli bir periyotta maruz kaldığı ivmeyi ifade eder. Kısa periyotlarda (0.2-0.5 saniye) spektral ivme yaklaşık 0.102 g olarak ölçülmüştür. Bu değer, bina tasarımında kritik bir rol oynar; çünkü binaların dinamik tepkisi, spektral ivmeye bağlıdır.
Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY) 2018 Tasarım Spektrumları
-
DD1 (Düzey 1): 2475 yıl tekrarlanma süresine sahip olup, spektral ivme kısa periyotlarda yaklaşık 2.04 g'dir. Bu, 0.6 g PGA'ya karşılık gelmektedir (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD], 2018).
-
DD2 (Düzey 2): 475 yıl tekrarlanma süresine sahip olup, spektral ivme yaklaşık 1.02 g'dir.
Mw6.1 depreminin spektral ivmesi (0.102 g), TBDY 2018'in DD1 ve DD2 tasarım spektrumlarının oldukça altındadır. Bu, yönetmeliğe uygun binaların bu tür depremleri minimal hasarla atlatabileceğini göstermektedir.
İstanbul'daki Binaların Durumu
İstanbul'daki binaların yaklaşık %70'i 1999 depreminden önce inşa edilmiştir. Bu binalar, genellikle 1975 veya 1998 yönetmeliklerine göre tasarlanmış olup, TBDY 2018'in standartlarına uymamaktadır. Eski yönetmelikler, Marmara için 0.4 g civarında PGA öngörürken, Türkiye Deprem Tehlike Haritası 0.6 g öngörmektedir (AFAD, 2018).
Yumuşak zeminlerde sarsıntının amplifiye olması, bu binaların hasar görme riskini artırmaktadır. Mw6.1 depreminin PGA'sı (0.102 g) ve spektral ivmesi (0.102 g), TBDY 2018'e uygun binalar için sorun yaratmazken, 1999 öncesi binalar için risk teşkil etmektedir.
Yönetmelik ve Güçlendirme Süreçleri
Türkiye'de deprem yönetmelikleri, 1975'ten 2018'e kadar büyük gelişmeler göstermiştir. Ancak bina stoku ve güçlendirme süreçleri bu hıza ayak uyduramamıştır. 1999 depreminden sonra güçlendirme çalışmaları başlasa da, süreç yavaş ilerlemiştir. Kentsel dönüşüm projeleri hızlanmış olsa da, İstanbul'da hala milyonlarca riskli yapı bulunmaktadır.
Öneriler
-
Kentsel Dönüşüm ve Güçlendirme:1999 öncesi binalar, TBDY 2018'e uygun hale getirilmelidir. Güçlendirme mümkün değilse, kontrollü yıkım ve yeniden yapım tercih edilmelidir.
-
Zemin Etütleri ve Mikrobölgeleme:Yumuşak zeminlerde zemin iyileştirme yapılmalı, zemin türüne göre yapı tipi belirlenmelidir. Zemin koşulları, yapı tasarım sürecinin merkezine alınmalıdır.
-
Gerçek Zemin Hareketi Ölçümleri:Her semtte yeterli sayıda kuvvetli yer hareketi istasyonu kurulmalıdır. Bu sayede deprem sonrası bina davranışları daha sağlıklı değerlendirilebilir.
-
Deprem Eğitimi ve Farkındalık:Toplumda deprem bilinci artırılmalı, özellikle riskli bölgelerde yaşayanlara düzenli eğitim verilmelidir. “Hasarsız deprem” algısı, yalnızca yönetmeliğe uygun yapılaşmayla mümkündür.
-
Yönetmeliklere Uygunluk Denetimi:Belediyeler ve ilgili kurumlar, ruhsatlandırma süreçlerinde TBDY 2018’e uygunluğu etkin biçimde denetlemelidir. Mühendislik hizmeti almayan yapılara ruhsat verilmemelidir.
Sonuç
23 Nisan 2025 Marmara depremi, orta büyüklükte olmasına rağmen büyük bir kentte meydana geldiği için önemli bir uyarı niteliğindedir. Sarsıntı seviyesi, mevcut yönetmeliklere uygun yapıların performansını test etme açısından değerli bir örnek oluşturmuştur. Ancak İstanbul’un büyük kısmını oluşturan eski binalar için bu deprem de bir kez daha alarm vermektedir.
Afet dirençli bir şehir için zemin-yapı etkileşimi gözetilerek, mühendislik hizmeti almış, denetlenmiş ve yönetmeliklere uygun yapılar inşa edilmelidir. Aksi takdirde, daha büyük bir Marmara depremi karşısında telafisi olmayan kayıplarla karşılaşma riski devam edecektir.
Kaynakça
Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. (2018). Türkiye Deprem Tehlike Haritası [Harita seti]. https://tdth.afad.gov.tr
Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Deprem Teknolojileri Enstitüsü. (2025). 23 Nisan 2025 Marmara Denizi Mw6.1 Büyüklüğündeki Deprem Ön Raporu (v2). https://deprem.ebyu.edu.tr/wp-content/uploads/2025/04/Mw6_1_EBYU_DTE_ilksel_rapor_v2.pdf
No comments:
Post a Comment