Thursday, April 17, 2025

Deprem 101: Temel Bilgiler, Notlar ve 2025’e Yönelik Öneriler

 


Deprem 101: Temel Bilgiler, Notlar ve 2025’e Yönelik Öneriler

Merhaba! Deprem konusunda bilgi edinmek isteyenler için hem akademik hem de halk için sade bir dille yazılmış bir kaynakla karşınızdayım. Bu yazı, 3 Mart 2021 tarihli “Hastanelerin Deprem Riskinin Azaltılması” başlıklı dersten edindiğim notların özetidir. Aynı zamanda 2023 Kahramanmaraş depremlerinden sonra yeniden düzenlenmiş ve 2025 için güncel bilgilerle zenginleştirilmiştir.


Tektonik Plakalar Nedir?

Yeryüzü aslında dev plakalardan oluşan bir yapboz gibidir. Bu plakalar, "litosfer" denen dış kabuğu oluşturur. Yaklaşık 15 büyük tektonik plaka bulunur.

  • En büyük plaka: Pasifik Plakası (~103 milyon km²)

  • En küçük plaka: Juan de Fuca (~250 bin km²)

Türkiye, Avrasya, Afrika ve Arap plakalarının kesif noktasında yer alır. Bu nedenle sık deprem yaşarız (USGS, 2024).


Depremler Nasıl Oluşur?

Plakalar harekete geçtikçe yer kabuğundaki enerji birikir. Bu enerji bir noktada kırılmayla açığa çıkar ve sismik dalgalar olarak yayılır. Yani: Deprem, yer kabuğundaki bir enerji patlamasıdır (Bolt, 2004).


Türkiye’nin Sismik Gerçeği

Türkiye’nin yer aldığı fay hatları:

  • Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ): Doğu-batı yönlü, yanal atımlı.

  • Doğu Anadolu Fay Zonu (DAFZ): Ters fay karakterinde.

  • Batı Anadolu Fay Zonu: Normal atımlı faylar baskındır.

Bu faylar, yüzeyde gözle görülür şekilde yer değiştirerek depremlere neden olur (KOERI, 2023).


Fay Türleri

Depremler, farklı fay türlerinde farklı şekilde ortaya çıkar:

  • Yanal Atımlı Fay: Plakalar yan yana kayar (Kuzey Anadolu Fayı).

  • Normal Fay: Bir blok diğerine göre aşağı kayar (Batı Anadolu).

  • Ters Fay: Bir blok diğerinin üzerine çıkar (Doğu Anadolu).


Tarihten Dersler

  • 1906 San Francisco Depremi: Sismoloji biliminin dönüşü noktalarından.

  • 1939 Erzincan Depremi: 7.9 büyüklüğünde, 33 bin can kaybı.

  • 1999 Gölcük Depremi: 7.4 büyüklüğünde, 17 binin üzerinde can kaybı.

  • 2023 Kahramanmaraş Depremleri: 7.7 ve 7.6 büyüklüğünde, 50 binden fazla kayıp (AFAD, 2024).


Hastaneler ve Deprem Riskleri

Deprem anında ve sonrasında hastanelerin ayakta kalması hayati önem taşır.

  • Zemin etütleri ve mikrobölgeleme yapılmalı.

  • Hastaneler için FEMA standartlarına göre güçlendirme uygulanmalı (FEMA, 2020).

  • Tsunami senaryoları dahi hesaba katılmalı (Liang et al., 2022).


Pratik Hazırlıklar

  • Dolap, kitaplık gibi eşyalar sabitlenmeli.

  • Acil durum çantası hazırlanmalı:

    • Su

    • Konserve yiyecek

    • Fener, yedek pil

    • İlk yardım malzemesi

    • Düdük


Komşu Dayanışması ve Mahalle Afet Planları

Deprem sonrasında en yakın yardım komşulardan gelir. Bu yüzden mahalle temelli planlar çok önemlidir. “Mahalle Afet Gönüllüleri” gibi girişimler desteklenmelidir (Norris et al., 2002).


Erken Uyarı Sistemleri

  • Japonya ve Meksika gibi ülkelerde erken uyarı sistemleri sayesinde 10-30 saniye kazanılabilmektedir.

  • MyShake gibi mobil uygulamalar, bu konuda öncü düzeydedir (Allen et al., 2019).


Deprem Eğitimi ve Teknoloji

  • VR (Sanal Gerçeklik) ile deprem deneyimi simüle edilebilir.

  • Özellikle çocuklar ve öğrenciler için etkili bir eğitim aracı olabilir (Liang et al., 2022).


Psikolojik Hazırlık

  • Deprem sadece fiziksel değil, psikolojik bir olaydır.

  • Psikolojik eğitim programları, travma riskini azaltabilir (Norris et al., 2002).


Yerel Yönetimlerin Rolü

  • Mikrobölgeleme ve afet eylem planları yaygınlaştırılmalıdır.

  • Belediyeler afet eğitimi ve sismik analizde daha aktif rol almalı.


2025 İçin Mesajlar

  • Bina Güvenliği: "Depreme değil, çürük binaya yeniliyoruz."

  • Teknoloji: Veri paylaşımı ve makine öğrenmesi tabanlı erken uyarı sistemleri geliştirilmeli.

  • Toplumsal Farkındalık: Deprem tatbikatları ve acil durum bilgileri yaygınlaştırılmalı.

  • Akademi-Endüstri İşbirliği: 16 Nisan 2015’te imzalanan protokol örneği yaygınlaştırılmalı; deprem teknolojileri geliştirilmelidir.


Son Söz

Deprem değil, ihmal öldürür. Bilgi hayat kurtarır. Hazırlıklı olmak bir seçenek değil, zorunluluktur.


Kaynaklar

  • Allen, R. M., Kong, Q., & Martin-Short, R. (2019). The MyShake platform: A global vision for earthquake early warning. Pure and Applied Geophysics, 177(3), 1235-1245. https://doi.org/10.1007/s00024-019-02337-7

  • AFAD. (2024). Türkiye deprem istatistikleri ve afet raporları. https://www.afad.gov.tr

  • Bolt, B. A. (2004). Earthquakes (5th ed.). W. H. Freeman.

  • FEMA. (2020). Seismic considerations for healthcare facilities: A guide to earthquake safety. https://www.fema.gov

  • KOERI. (2023). Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü. https://www.koeri.boun.edu.tr

  • Liang, Z., Zhang, H., & Li, X. (2022). Virtual reality for earthquake education: A systematic review. International Journal of Disaster Risk Reduction, 78, 103129. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2022.103129

  • Norris, F. H., Friedman, M. J., Watson, P. J., Byrne, C. M., Diaz, E., & Kaniasty, K. (2002). 60,000 disaster victims speak: Part I. Psychiatry: Interpersonal and Biological Processes, 65(3), 207-239. https://doi.org/10.1521/psyc.65.3.207.20173

  • USGS. (2024). Global earthquake data and plate tectonics. https://www.usgs.gov

Live Q&A: Ask Your Questions!










No comments:

Post a Comment