Güneybatı Türkiye'de İki Büyük Deprem, 200'den Fazla Artçıyı Tetikliyor!

2020 yılında Afet Haberciliği dersini vermeye başladım. Bu dersin bir hedefi, öğrencilere bilimsel çalışmaları, herkesin anlayabileceği bir dile çevirebilme becerisi kazandırmak. Bu nedenle, Türkiye'deki depremlerle ilgili bir bilimsel makaleyi basitleştirerek haber formatına dönüştürmek üzerine çalışmak istiyorum. Böylece, güncel depremler hakkında afet haberciliği için bir referans çalışma oluşturmayı hedefliyorum.

2023'te Türkiye ve Suriye'deki büyük depremler (7.8 ve 7.5 büyüklüğünde), 200'den fazla artçı depremi tetikledi. Yeni bir çalışma, iki fay hattının haritasını çıkararak bilinmeyen kesimleri keşfetti. Bu faylar, farklı hareket türlerine sahip olabiliyor. Fay hatlarını anlamak ve haritalamak, toplumun deprem tehlikelerine karşı daha iyi hazırlanmasına yardımcı olur (Bailey, F., 2023). 

Deprem tehlikesi, yerin altında olan kırıklardan kaynaklanır. Bazen bu kırıklar hakkında yeterince bilgimiz olmayabilir. İşte bu yüzden, büyük bir depremden sonra olan küçük depremleri iyi izlemeliyiz. Böylece, belki de daha önce fark etmediğimiz yeni kırıkları bulabiliriz. Bu kırıkları bulduğumuzda, onları bir haritaya işaretlemeliyiz ki, gelecekte daha hazırlıklı olabilelim (Oncel, A.O., 2023).

6 Şubat 2023'te Türkiye ve Suriye, büyük depremlerin (7.8 ve 7.5 büyüklüğünde) etkisini yaşadı. Bu depremler 200'den fazla artçıyı (M<3.3) tetikledi. Yapılan yeni bir çalışma, bu depremlerin verileriyle iki fay hattının haritasını çıkardı ve daha önce bilinmeyen fay kesimlerini ve yer hareketlerini ortaya çıkardı (Şekil 1). EAFZ ve SMFZ fay hatları büyük depremlere ev sahipliği yaptı (Petersen ve ark., 2023).

Büyük depremler öncesi bu fay ağı on yıl boyunca nispeten sessizdi. 7.8 büyüklüğündeki deprem,  EAFZ'de kaydedilen en büyük depremdi. Bu yüksek büyüklüklü iki deprem, fay hattını harekete geçirerek 200'den fazla artçı (M>3.3) depremi tetikledi. Petersen ve ark., (2023), bu depremlerle ilgili verileri kullanarak fay hatlarını anlamaya çalıştı. İlk ana deprem EAFZ'de olurken, ikinci ana deprem SMFZ'de meydana geldi. Depremlerin sinyalleri, bu fayların farklı şekillerde hareket ettiğini gösterdi. Fay hatları, çeşitli hareket türlerini içerir (Şekil 2). Verilere göre fayın hareketleri bölgeye göre değişebiliyor (Petersen ve ark., 2023).

SMFZ'deki veriler, fay hattının hareketini doğruladı ve bilim insanlarına fay hattını ilk kez haritalandırma imkanı sağladı. Büyük depremler ve artçı depremler, onlarca yıldır aktif olmayan fay kesimlerinin yüksek çözünürlüklü haritalarını çıkarmalarına yardımcı oldu. Fay hatlarının farklı hareket tipleri olabileceğini de gösterdi. Fay hatlarını haritalandırmak ve hareketlerini anlamak, tehlike azaltma için önemlidir çünkü depremlerin nerede ve nasıl olacağını bilirsek, toplum olarak daha iyi hazırlanabiliriz. Türkiye ve Suriye'de bu özellikle önemlidir çünkü bu bölgelerde büyük depremler olmuştur ve büyük insan nüfusu nedeniyle deprem tehlikeleri çok yüksektir( Petersen ve ark., 2023).

Düşün ki, SMFZ diye bir yer var ve orada büyük bir deprem oldu. Ama ne yazık ki, kimse orada büyük bir deprem olacağını beklemiyordu. Bu yüzden, 2019'da çıkan Türkiye Deprem Tehlike Haritası'nda bu yer dikkate alınmamıştı. 2023'teki depremlerden sonra, SMFZ gibi yerlerde ve diğer sessiz kalan kırık hatlarda önceden belirleme yapmak çok önemli oldu. Eğer bu kırık hatları önceden bulabilirsek, büyük depremler olmadan önce ne yapmamız gerektiğini bilebiliriz ve bu bizi daha güvende tutabilir (Öncel, A.O., 2023).

Basitleştirilmiş Şekil Açıklaması-1

Şekil 1. Bu harita, SMFZ ve EAFZ olarak

etiketlenmişfay sistemlerini ve levha sınırlarını

 gösteriyor. Araştırmadaiki ana depremin

büyüklüğü 7.7 ve 7.6 olarak tahmin edildi.

Bu harita, East Anatolian Fault Zone (EAFZ) adı verilen bir bölgeyi gösteriyor. EAFZ, kırık hatlar ve büyük depremlerle ilişkilidir. Kırık hatlar, Duman ve Emre'nin 2013 yılındaki çalışmasına dayanarak gösterilmiştir. Büyük depremlerin yerleri ise Ambraseys'in 1989 yılındaki çalışmasına dayanarak turuncu dairelerle gösterilmiştir. 2023 yılında iki önemli deprem olmuştur. İlki, EAFZ'nin ana kırık hatlarını (pembe renkle gösterilir) etkilemiştir. İkinci deprem ise Sürgü‐Misis kırık hat bölgesini (turkuaz renkle gösterilir) etkilemiştir. Bu depremlerin başlangıç noktaları kırmızı yıldızlarla işaretlenmiştir. Ayrıca, haritada 2020 yılında meydana gelen Mw 6.8 büyüklüğündeki Elazığ‐Sivrice depremi de gösterilmiştir (yeşil yıldız). Bu deprem, 2023 yılındaki ana depremlerin kuzeydoğusunda meydana gelmiştir. EAFZ kırık hatlarının bazı bölümleri şu şekilde adlandırılmıştır: AS (Amanos), Cj (Çelikhan kavşağı), ES (Erkenek), PaS (Pazarcik) ve PS (Pütürge). SMFZ kırık hatlarının bazı bölümleri ise şunlardır: CF (Çardak fayı), Gb (Göksun kavis), SaS (Savrun bölümü) ve SüF (Sürgü fayı). Haritada yer alan ek bir küçük resim (inset), ana tektonik yapıları ve göreli hareketlerini göstermektedir. Plaka yaklaşma hızları, McClusky ve diğerlerinin 2000 yılındaki çalışmasına dayanmaktadır.

Basitleştirilmiş Şekil Açıklaması-2

Şekil 2. EAFZ ve SMFZ'deki ana depremler ve artçılar
 haritalandı. Yeşil, mavi ve kırmızı semboller farklı
fay hareketlerini gösteriyor. B1'den B2'ye SMFZ'nin yeni
haritalanmış kısmı gösteriliyor.

2023 yılında Türkiye'de olan büyük depremden önce ve sonra küçük depremler olmuş. Bu küçük depremleri düşün, hani domino taşları düşerken önce bir tanesi, sonra diğerleri düşer ya, işte öyle bir şey. Bu küçük depremler renklerle gösterilmiş: yeşil renk doğru çizgi şeklindeki kırıkları (StS), mavi renk normal kırıkları (NF), kırmızı renk ise itme tipi kırıkları (TF) gösteriyor. Büyük depremlerin başladığı yerler yıldızlarla işaretlenmiş. Bu yıldızları, GEOFON'dan alınan MT bilgileriyle karşılaştırabiliriz. Haritada gösterilen ek küçük resim (inset), belirlenen profiller (A, B) ve batı (W) SMFZ için mekanizma tipi diyagramlarını gösteriyor. Depremler olduğunda, yerin altında bazı yerler basınç altında kalır (P), bazı yerler de gerilim altında kalır (T). Bu yerleri haritanın altında görebilirsin.Not: Hala 4.5 ve üzeri büyüklükteki depremler olduğunda, farklı kırık tipleri gözlemleniyor.