Wednesday, June 11, 2025

Osmanlı’dan Finlandiya’ya ve Deprem Bilimi Işığında Bireysel Öğrenme

Eğitim, kültürden kültüre şekillenir; ancak bireyin potansiyelini merkeze alan anlayışlar tarih boyunca evrimleşerek sürmüştür. Bu yazıda Osmanlı medreselerinden Finlandiya’ya uzanan bireysel öğrenme felsefesini, deprem bilimi ve doğa eğitimi perspektifiyle bütünleştiriyoruz.

1. Osmanlı Medreselerinde Bilimsel Eğitim ve Deprem Olayları

yüzyılda Osmanlı akademisyenleri, 10 Temmuz 1894 İstanbul Depremi’nin ardından, bilgi aktarımını dini açıklamalardan bilime kaydırarak bilimsel temelli bir sarsıntı yorumuna geçtiler. Bu yaklaşım, medreselerde doğa bilimlerine olan ilginin güçlendiğini gösteriyor (Bein, 2008).

Ayrıca İslam bilim geleneğini devam ettiren Osmanlı medreselerinde, astronomi ve yerbilimleri üzerinden doğa gözlemleri yapıldı (Özcep, 2020). Böylece deprem gibi doğal olaylar, sistematik bilimsel perspektiften analiz edildi.

2. Finlandiya’daki Modern Eğitim ve Afet Bilinci

Finlandiya, bireyi merkeze alan seküler sistemiyle PISA’da yüksek başarı gösterirken, doğa ve afet eğitimine de önem veriyor. Deprem riski düşük olsa da, çevre bilinci erken yaşta kazandırılıyor.

Günümüzde Türkiye'de, çocuklarda deprem farkındalığını artırmak için drama, sanat ve oyun temelli yöntemler bilimsel olarak etkili bulunmuştur. Örneğin, 5–6 yaş grubu ile yapılan bir çalışmada, bu yöntemlerin deprem bilincini güçlendirdiği gözlemlenmiştir (Çakın vd., 2024).

3. Deprem Eğitimi İçin Yenilikçi Öğrenme Yöntemleri

Geleneksel deprem eğitimi (tatbikatlar) yanında VR ve serious game yaklaşımları da etkili bulunuyor. Auckland City Hospital gibi kurumsal örneklerde, dijital ortamda yapılan deprem tatbikatları, bilgi ve özgüven artışı sağlıyor (Feng vd., 2019)(arxiv.org).

Ayrıca dijital oyunlarla yapılan eğitimlerde, dört çeşit yüksek etkili yöntem tanımlanmış (Furukawazono vd., 2013)(arxiv.org). Türkiye'de yapılan bir çalışmada da, en etkili yöntemin yerinde tatbikat olduğu, ancak dijital oyunların da süreçte destekleyici olduğu ortaya konmuştur (Çakın vd., 2022).

4. Osmanlı Strüktürlerinde Depreme Yaklaşım

Mimar Sinan’ın Süleymaniye Camii gibi yapılarında yerleşik olarak kullanılan buttress (payanda) sistemleri, o dönemde bile depreme karşı önlem amacıyla kullanılmıştır. Modern analizler, bu yapısal öğelerin camiyi şiddetli yatay sarsıntılara karşı dirençli hale getirdiğini göstermektedir (İzol vd., 2025)(mdpi.com).

5. Sentez: Bireysel Öğrenme + Doğa & Afet Bilimi

Osmanlı’dan gelen bireysel potansiyel odaklı eğitim, medreseler yoluyla bilimsel düşünceye evrildi.
Finlandiya modelinde bu birey merkezli yaklaşım, modern doğa ve çevre bilinciyle buluştu.
Deprem bilimi ve afet eğitimi, bu birleşimin somut biçime dönüştüğü alandır; drama, sanat, VR, oyun tabanlı eğitim ve fiziksel tatbikatlarla desteklenebilir.

🌱 Öneri: Hibrit Model

Rehber öğretmen-temelli bireysel öğrenme
Drama/sanat destekli erken çocukluk deprem eğitimi
VR ve dijital simülasyonlarla desteklenen sismik tatbikatlar
Tarihi ve teknik boyutuyla depreme dirençli mimari eğitimi (ör. payandalar)

Bu kombine yaklaşım, hem bireyi hem çevre/afet farkındalığını merkeze alır; böylece hem akademik hem de toplumsal dayanıklılık gelişir.

APA 7 Referanslar

Bein, A. (2008). The Istanbul earthquake of 1894 and science in the late Ottoman Empire. International Journal of Middle East Studies, 40(4), 909–924.

Çakın, E., Tuncer, B., Sozen, H., & Şakar, G. (2024). Early childhood earthquake awareness enriched with drama, art and play. Educational Research Review. (Detaylı tarih & cilt imkanı varsa ekleyiniz.)

Furukawazono, T., Seshimo, S., Muramatsu, D., & Iba, T. (2013). Designing a pattern language for surviving earthquakes. arXiv. https://doi.org/10.48550/arXiv.1308.1175

Feng, Z., González, V. A., Amor, R., Spearpoint, M., Thomas, J., Sacks, R., & Lovreglio, R. (2019). An immersive virtual reality serious game to enhance earthquake behavioral responses and post‑earthquake evacuation preparedness in buildings. arXiv. https://doi.org/10.48550/arXiv.1905.11082

İzol, R., Gürel, M. A., Mollamahmutoğlu, Ç., & Avcil, F. (2025). Evaluation of the buttress system of a great Ottoman mosque against gravity loads and horizontal seismic forces: The case of the Istanbul Süleymaniye Mosque. Buildings, 15(8), Article 1360. https://doi.org/10.3390/buildings15081360

Özcep, F. (2020). Physical earth and its sciences in Istanbul: A journey from pre‑modern (Islamic) to modern times. History of Geo‑ and Space Sciences, 11, 173–198.

📎 EK: Önerilen TED/TEDx Konuşmaları

Aşağıda, bireyselleştirilmiş eğitim, doğa temelli öğrenme ve deprem bilinci konularını destekleyen uluslararası TED ve TEDx konuşmalarını bulacaksınız. Her biri blog yazınızın içeriğiyle doğrudan ilişkili olup izleyicilerinizin konuyu derinlemesine kavramasına katkı sağlayacaktır.

🎥 "A Vision for Radically Personalized Learning" – Katherine Prince

Konusu: Geleceğin eğitim modellerinde bireyselleştirilmiş öğrenmenin nasıl temel alınabileceğini anlatıyor.
Blog Bağlantısı: Osmanlı medrese sisteminde ve Finlandiya eğitim sisteminde ortak olan bireysellik odaklı yaklaşımı destekler.
🔗 Konuşmayı İzle (YouTube)

🎥 "Are our Kids Safe from Earthquakes?" – Dr. Kit Miyamoto

Konusu: Deprem güvenliği eğitimini özellikle çocuklar özelinde ele alarak, afetlere karşı bilinç kazandırmanın yollarını sunar.
Blog Bağlantısı: Doğa olaylarıyla başa çıkmayı hedefleyen bir eğitim felsefesinin, sadece akademik değil yaşamsal bir boyutu olduğunu hatırlatır.
🔗 Konuşmayı İzle (TED.com)

🎥 "Roots to Branches – The Power of Nature Based Education" – Mary Skopec

Konusu: Çocukların doğayla iç içe bir öğrenme sürecinde çok daha etkin, özgür ve yaratıcı gelişebileceğini savunur.
Blog Bağlantısı: Finlandiya’daki doğa merkezli okul yapılarının temelini anlamaya katkı sağlar.
🔗 Konuşmayı İzle (TED.com)

🎥 "A Series of Earthquakes in My Life" – Jerell Smallwood

Konusu: Kendi yaşadığı depremler üzerinden afetlerin birey ve toplum üzerindeki etkilerini duygu yüklü bir anlatımla paylaşır.
Blog Bağlantısı: Afet psikolojisi ve toplumsal dayanıklılık konularında farkındalık sağlar.
🔗 Konuşmayı İzle (YouTube)