1894 İstanbul Depremi | Tarihsel ve Bilimsel Analiz

1894 İstanbul Depremi’ni temsil eden görsel.

Yazar: Ali Osman Öncel | Tarih: Temmuz 2025

1894 İstanbul DepremiTarih, Bilim ve Günümüz için Dersler

Bu makale Türkçe ve İngilizce olarak sunulmaktadır. / This article is presented in Turkish and English.

📚 Detaylar / Details

📜 Ne Oldu, Neden Oldu? / What Happened and Why?

10 Temmuz 1894’te, İstanbul’da öğle saatlerinde yerin altından gelen garip sesler duyuldu. Ardından şehir üç şiddetli sarsıntı ile beşik gibi sallandı. Deprem sadece 17 saniye sürdü ama büyük korku ve hasar yarattı. Avrupa’daki erken deprem ölçerler bu sarsıntıyı 2.000 km öteden bile kaydetti.

On July 10, 1894, strange underground rumblings startled Istanbul around noon. Moments later, the city was shaken by three strong tremors. Though the earthquake lasted just 17 seconds, it caused widespread fear and damage. Early seismographs in Europe recorded it from as far as 2,000 km away.

🧠 THINK Zone: Bu deprem İstanbul’da büyük korkuya yol açtı. Sizce günümüzde aynı şey olsa toplum nasıl tepki verir?

🧠 THINK Zone: This earthquake terrified Istanbul. How would modern society react if the same happened today?

🌍 Nerede ve Nasıl Oldu? / Where and How Did It Happen?

Depremin merkezi Marmara Denizi’ndeydi. Üç farklı fayın arka arkaya kırılması sonucu oluştu. Adapazarı’ndan İstanbul’a kadar geniş bir alan sarsıldı. Özellikle sahil köylerinde evler çöktü, yapılar yıkıldı. Yüksek yerdeki evler genelde sağlam kaldı.

The epicenter was in the Sea of Marmara. The quake occurred due to the rupture of three fault lines in sequence. It shook a wide area from Adapazarı to Istanbul. Many coastal villages saw houses collapse, while elevated homes mostly stood firm.

🧠 THINK Zone: Bölgenizdeki fay hatlarının yerini biliyor musunuz?

🧠 THINK Zone: Do you know where the fault lines are in your region?

🌊 Tsunami Gerçekten Oldu mu? / Was There Really a Tsunami?

Deprem sonrası deniz 200 metre kadar çekildi ve ardından büyük bir dalga sahile çarptı. Özellikle Yeşilköy sahili 1.5 metre su altında kaldı. Bu olay, Marmara'da belgelenmiş ilk tsunami örneklerinden biridir.

After the earthquake, the sea receded about 200 meters, followed by a large wave crashing onto the coast. The shore in Yeşilköy was 1.5 meters underwater. This is considered one of the earliest documented tsunamis in the Marmara region.

🧠 THINK Zone: Bölgenizde tsunami riski var mı?

🧠 THINK Zone: Is there a tsunami risk where you live?

🏛️ Tarihi Yapılara Etkileri / Effects on Historic Structures

Deprem, İstanbul’daki tarihi mirası ciddi şekilde sarstı. Kumkapı, Gedik Paşa gibi mahalleler ağır hasar gördü. 40’tan fazla cami ve kilise çöktü, bazıları tamamen yok oldu. Özellikle Eyüp, Burgaz ve Adalar bölgesinde yapılar ciddi şekilde zarar gördü.

The earthquake deeply affected Istanbul’s historical heritage. Areas like Kumkapı and Gedik Paşa were heavily damaged. More than 40 mosques and churches collapsed, with some completely destroyed. Historic sites in Eyüp, Burgaz, and the Princes’ Islands were hit hard.

🧠 THINK Zone: Sizin şehrinizdeki tarihi binalar depreme ne kadar dayanıklı?

🧠 THINK Zone: How earthquake-resistant are the historic buildings in your city?

🧭 1894 Depremi ve Bilimsel Düşüncenin Yükselişi / The Rise of Scientific Thinking

1894 Depremi, Osmanlı’da bilimsel düşüncenin halkla buluşmasını hızlandırdı. O döneme kadar birçok kişi depremleri ilahi ceza olarak görüyordu. Ancak bu olaydan sonra bazı aydınlar yer altı hareketlerinin neden olduğunu anlatan yazılar yazdı. Halil Edhem Bey bunların başında geliyordu.

Deprem sonrası, Giovanni Agamennone başkanlığında ilk sismoloji servisi kuruldu. Böylece İstanbul, modern deprem ölçümüne adım attı.

The 1894 Earthquake helped promote scientific thinking among the public in the Ottoman Empire. Until then, many saw earthquakes as divine punishment. After the quake, scholars began writing that ground movements caused the damage. Halil Edhem Bey led this effort. The Ottoman government also set up its first seismology service under Giovanni Agamennone, introducing modern quake monitoring to Istanbul.

🧠 Deprem Algısı ve Bilimin Yükselişi / Perceptions of Earthquakes and the Rise of Science

1894 depremi, yalnızca binaları değil, insanların düşüncelerini de sarstı. O dönemde birçok kişi, depremleri Tanrı’nın cezası olarak görüyordu. Hatta bazı inanışlara göre dünya bir öküzün boynuzları üstünde duruyordu. Deprem olunca bu öküz hareket ediyordu!

Fakat bu büyük deprem, bazı aydınları harekete geçirdi. Bilimsel açıklamalar gazetelerde anlatılmaya başlandı. Halil Edhem Bey gibi isimler, halkın anlayacağı dille depremlerin yer altı kırıkları yüzünden olduğunu anlattı.

Osmanlı hükümeti de bu süreci destekledi ve sismoloji servisi kuruldu. Bu servis sayesinde İstanbul, bilim dünyasına bağlandı. Ama halkın tamamı bu değişimi hemen kabul etmedi. Bazıları hâlâ eski inanışlara bağlı kaldı.

The 1894 earthquake didn’t just destroy buildings—it also shook people’s beliefs. Many thought quakes were punishments from God, and some believed the Earth rested on a giant ox whose movement caused earthquakes. But after the quake, scientific explanations began to spread in newspapers. Scholars like Halil Edhem Bey explained that fault lines and underground shifts caused earthquakes. The Ottoman state supported this shift by creating a seismology service. It connected Istanbul to the world of modern science. Still, many people held on to old beliefs.

🧠 THINK Zone: Bilimsel açıklamalar toplumda nasıl daha çok kabul görür?

🧠 THINK Zone: How can scientific explanations gain more acceptance in society?

🕰️ Zaman Çizelgesi / Timeline

1894 Depremi’nin gelişimi ve etkileri zaman içinde şöyle özetlenebilir:

• 10 Temmuz 1894: İstanbul’da 3 büyük sarsıntı meydana geldi.
• Aynı gün: Tsunami Yeşilköy sahilini vurdu.
• 1894-1895: Bilimsel makaleler ve halkı bilgilendiren yazılar yayımlandı.
• 1894 Sonu: Sismoloji servisi kurularak ölçümler yapılmaya başlandı.

A timeline of the 1894 earthquake and its impact:

• July 10, 1894: Three major tremors shook Istanbul.
• Same day: A tsunami hit the Yeşilköy shoreline.
• 1894–1895: Scientific articles and public awareness pieces were published.
• Late 1894: A seismology service was launched to begin measurements.

🧠 THINK Zone: Sizin yaşadığınız yerdeki deprem geçmişi incelenip bir zaman çizelgesi hazırlanmış mı?

🧠 THINK Zone: Has a timeline of earthquake history been created for your region?

🏁 Sonuç / Conclusion

1894 Depremi, Osmanlı İmparatorluğu’nu hem fiziksel hem zihinsel olarak sarstı. Bu olay sayesinde bilimsel düşünce önem kazandı, yanlış inanışlar sorgulanmaya başlandı ve depremle ilgili modern kurumlar kuruldu.

Günümüzde, İstanbul gibi nüfusu 15 milyonu aşan bir şehirde benzer bir deprem çok daha büyük kayıplar doğurabilir. Bu yüzden deprem farkındalığı, risk haritaları ve güvenli yapılar artık hayati önemdedir.

Daha fazla bilgi için: AFAD Resmi Sitesi | USGS Earthquake Info

The 1894 Earthquake shook the Ottoman Empire physically and mentally. It gave rise to scientific thinking, challenged false beliefs, and led to the founding of modern seismic institutions. Today, a similar earthquake in a city like Istanbul—with a population of over 15 million—could cause far greater devastation. That's why earthquake awareness, risk mapping, and safe construction are critical.

📖 Kaynaklar / References

1. Ambraseys, N. N. (2001). The earthquake of 10 July 1894 in the Gulf of Izmit (Turkey) and its relation to the earthquake of 17 August 1999. Journal of Seismology, 5(3), 393–404. https://doi.org/10.1023/A:1011491600925
2. Bein, A. (2008). The Istanbul earthquake of 1894 and science in the late Ottoman Empire. Middle Eastern Studies, 44(6), 909–924. https://doi.org/10.1080/00263200802426021
3. Finkel, C. F., & Ambraseys, N. N. (1997). The Marmara Sea earthquake of 10 July 1894 and its effect on historic buildings. Anatolia Moderna - Yeni Anadolu, 7(1), 49–58.