2011 yılında yazılan "Türkiye'nin Deprem Sorununa Bakış ve Bazı Öneriler" başlıklı makale, Türkiye'nin deprem hazırlık ve risk yönetimi konusunda birçok önemli öneri sunmuştu. Makale, özellikle deprem tehlikesi ve risk değerlendirmeleri, nükleer santrallerin güvenliği, ve uluslararası sismoloji programlarının geliştirilmesi gibi kritik konulara dikkat çekti. Ancak, geçen yaklaşık 13 yıl içinde, bu önerilerin ne kadarının uygulamaya geçtiğini ve Türkiye'nin deprem riski açısından ne gibi gelişmeler yaşandığını değerlendirmek önemlidir.
Makale içeriği ve son gelişmeler ışığında, Türkiye'nin deprem tehlikesine yönelik nasıl bir yol aldığını ve bu süreçte hangi adımların atıldığını anlamak, hem geçmiş hatalardan ders çıkarabilmek hem de gelecekteki risklere karşı daha etkili stratejiler geliştirmek açısından kritik öneme sahiptir.
Türkiye'nin Deprem Sorununa Bakış ve Bazı Öneriler
13 Mart 2011 tarihli Miyagi-Oki depreminden sonra, ülkemizin depreme hazırlık durumu tekrar konuşulmaya başlanmıştır. Miyagi-Oki depremi, ülkemizde deprem sorunu ve afet planlaması ile ilgili önemli ve yeni fırsatlar sunmaktadır. Bu çerçevede, ülkemizdeki deprem sorunu ile ilgili alınması gereken bazı önlemler farklı başlıklar altında verilecektir.
Deprem Sorununun İhmal Edilmemesi
Deprem sorunu ihmal edilmemelidir. 1995 Kobe depreminde Japonya'da meydana gelen yangınlar ve patlamalar büyük ölümlere neden olmuştu. Kobe depreminden sonra Japonya'da erken uyarı ve risk azaltma çalışmaları hızlandırıldı. Son depremde yangına ve yıkılmalara bağlı zararların azalması, Kobe depreminin Japonlar tarafından iyi okunduğunu gösteriyor. Fakat, nükleer santrallerin güvenliğinin yeterince sağlanamadığı ortaya çıkmıştır. Bunun nedeni, son zamanlarda tartışılmaya başlanan, kullanılan standart deprem tehlike belirleme parametrelerinin olabilecek en büyük deprem büyüklüğünü eksik belirlemesi ile ilişkili olabilir.
Nükleer Santrallerin Güvenliği
2007 yılında meydana gelen M6.8 büyüklüğündeki Niigata-Chuetsu Oki depremi, nükleer sızıntıya neden olmuştu ve bunun zararları Japonya ile sınırlı kaldı (CBS News, 2011; Buzzle, 2011).
11 Mart 2011 yılında meydana gelen M9.0 büyüklüğündeki Tohoku-Oki depreminde, nükleer sızıntının sonuçları dünyada insanların güvenliğini etkileyecek bir büyüklüğe ulaştı. Nükleer santrallerde meydana gelen sızıntı, 2007 yılından itibaren güncelleme, yenileme ve güvenliğin arttırılması ile ilgili olarak bir ihmalin sonucu olarak okunabilir.
Deprem Tehlike Verilerine Ulaşılması
Deprem tehlike verilerine ulaşılmalıdır. Bu veriler, olası en büyük deprem büyüklüğünün belirlenmesinde ve gerekli önlemlerin alınmasında kritik bir rol oynamaktadır.
Deprem Tehlikesi ve Parametrelerinin Dinamik Doğası
Deprem tehlikesi ve parametreleri, yıllara göre değişen ve güncellenen dinamik bir olaydır. Bu nedenle, hükümete bağlı bir servis tarafından sürekli olarak deprem tehlikesinin tahminlerinin yeni verilere ve yöntemlere göre güncellenmesi ve kullanılabilir formatta ulaşılabilir olması gerekir.
Türkiye Deprem Tehlike Haritaları
1996-2018 yılları arasında Türkiye Deprem Tehlike haritası, tehlikenin renklerle gösterilmesinden ibarettir. Tabii ki bu haritalarla ilişkili teknik detaylar olabilir fakat bunları herkesin anlamasının gereği yoktur. Tehlike haritalarında en riskli bölgeler, yatay hareketlerin (Anadolu Fay Zonları) ve düşey atımlı (Batı Anadolu’daki grabenler) gerilme alanlar kırmızı renkle gösterilmiştir. Deprem tehlikesi ile ilgili genel ve detay hesaplamalar deprem risk raporlarında istenmektedir ve bu hali ile önemli bir gelişmedir. Deprem sismolojisinde uzmanlaşmış mühendislerin yeniden hesaplaması önemli olabilir ve bu da merkezi hükümet servisi tarafından yapılmış haritaların yerinde denetimini sağlar.
Uzmanlık ve Bilgiye Erişim
Deprem tehlikesi ve risk belirlemelerinin konusunda sertifika ve uzmanlık programlarını bitirmemiş mühendislerden beklenmemelidir. En önemli konu, normal bir vatandaşın oturmuş olduğu yer ve iş yerinin deprem tehlikesi konusunda anında bilgi almasıdır ve vatandaşlarımızın bunu aracısız ve ricasız öğrenmeye hakkı olmalıdır. İsteyen herkesin deprem tehlikesi bilgisine anında ulaşması gerekir. Bir ev ya da iş yeri almak istiyorsunuz veya işyeriniz ve evinizin deprem tehlikesi durumu hakkında anında bilgi almak istiyorsunuz fakat istediğiniz bilgiye internet üzerinden ulaşamıyorsunuz. Türkiye'de deprem tehlikesi hakkında deprem riskine maruz kalma durumunda olan her vatandaşın anında ve doğru bilgi alma hakkı vardır.
1999-2018 yılları arasında yürürlükte kalan deprem tehlike veriler ve ortaya ürün olarak çıkan boyalı deprem tehlike haritalarından öte, vatandaşın bulunmuş olduğu herhangi bir yerin durumu hakkında somut bilgiye ulaşması gerekir. Tehlike durumu hükümete bağlı deprem tehlike çalışmalarından sorumlu kurumlarca verilmesi, halkımızda ve kurumlarda deprem bilincini arttıracaktır.
Kanada Örneği
Kanada'da ülkemizdeki deprem haritalarına benzer tehlike büyüklüklerinin değişimi kabaca verilir fakat bugün ülkemizde mühendislerden raporlarında yazması istenen detay deprem parametreleri ücretsiz olarak herkese açıktır. Herkes, oturmuş olduğu binanın ya da çalıştığı işyerinin güvenlik ve risk durumunu öğrenebilir. Kanada'da yaşayan herkesin doğru ve güvenilir bilgiyi resmi kurumdan alma hakkı internet üzerinden sağlanmıştır (Earthquakes Canada, 2024). Kanada Deprem Servisi tarafından yapılan güncelleme ile deprem riskinin hızlı ve jeofizik Vs30 değişimine bağlı olarak grafik tabanlı anlatılması, deprem riskinin anlaşılır olması açısından çok önemli bir referans örnektir.
Deprem Tehlikesi Çalışma Grupları
Deprem Tehlikesi Çalışma Grupları kurulması gerekir. Ülkemizdeki deprem yönetmeliği bağlayıcıdır. Fakat Amerika Deprem Yönetmeliği gibi fazla denetlendiği ve tartışılabildiği söylenemez. Bunun nedeni, ülkemizde deprem tehlikesini uluslararası düzeyde çalışan nitelikli uzman ve akademisyen sayısının yeterli olmamasıdır.
Başbakanlığa bağlı Deprem Araştırma Dairesi’nde doktoralı bir jeofizikçinin bulunmaması, deprem risk ve tehlike çalışmalarına yön verecek kurumların yeterli donanımda elemanlara sahip olmadığını göstermektedir. Amerika Deprem Servisi bünyesinde Çalışma Grupları (Working Group) tarafından ülkenin değişik bölgelerini iyi bilen bilim adamı ve uzmanlarca oluşturulan ekiplerle deprem tehlikesi belirleme çalışmaları yapılır ve bunlar BSSA Dergisi’nde yayınlanır. Yayınlandığı için kullanılan veri, model ve yaklaşımlar herkes tarafından bilinir ve bu hali ile denetime tabidir. Yayın üzerinden güncellenen deprem tehlike çalışmaları nedeniyle denetim ve öneri yapan çalışmalar devam eder.
Amerikan Deprem Servisi’nin New Madrid Sismik Zonu hakkında yapmış olduğu deprem tehlikesi tahminleri tartışılmakta ve gerektiğinden daha az tehlikeli gösterildiği bilimsel çalışmalarda gösterilmektedir. Deprem sorunu sadece ülkemizle ilgili bir sorun değildir, sonuçları itibarı ile tüm dünyayı da etkileyebilir. Bir an önce bölge tabanlı ve geniş katılımlı çalışma grupları kurulmalı ve ülkemiz deprem tehlikesi çalışmaları periyodik olarak güncellenmelidir.
Uluslararası Sismoloji Programları Açılmalıdır
Depremle ilgili yüksek lisans ve doktora programlarının ülkemizde İngilizce olması ve dünyanın her yerinden ülkemizin deprem sorunu üzerine çalışacak kişilerin verilecek burslarla desteklenmesi gerekmektedir. Bugün için Japonya, Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerinde yapılan iş, global insan kaynaklarını ulusal deprem sorunları için kullanmaktır. Uluslararası (İngilizce) Entegrasyonlu Yüksek Lisans ve Doktora Programları (Integrated Graduate Seismological Program) açılmalı ve dünyanın her yerinden gelecek öğrenci ve bilim insanlarına açık şekilde ülkemiz ve dünyanın deprem sorunu çalışmalarına hız verilmelidir.
Deprem Teknolojisi Aletleri Sağlama Merkezi Kurulmalıdır
Yüksek kaliteli jeofizik alet ve bu tür aletlerle kayıt edilmiş verilerle, deprem jeofiziği konusunda yapılan çalışmalarda ilerleme sağlanabilir. Bu nedenle bilimsel çalışma yapmak isteyenlere ihtiyacı olan mevcut verileri, deprem jeofiziği ölçüleri yapmak isteyenlere alet sağlayacak bir kuruma ülkemizde şiddetle ihtiyaç vardır. Amerika’da kurulu Uluslararası Deprem ve Araştırma Merkezi (IRIS)'e bağlı PASSCAL Alet Merkezi (PASSCAL Instrument Center), ölçülen verilerin geri dönmesi ve daha sonra çalışmak isteyenlere açılması şartı ile dünyanın dört bir yanından isteyenlere alet sağlıyor. Verilmiş aletlerle alınmış ölçüleri proje bitiminden iki sene sonra, hiçbir kayıt ve koşul koymadan akademik çalışma yapanlara açıyor. Ülkemizde IRIS'in dengi olan bir kuruma bağlı olarak PASSCAL-TURK açılması, ülkemizde aletlerin alımı için harcanacak kaynak israfını önler ve deprem jeofiziği çalışmalarına kalite getirir. Bu, deprem bilimi konusunda çok iyi akademik proje ve çalışmaların yapılmasını sağlar. Aynı zamanda deprem jeofiziği konusunda iyi yetişmiş insanların işsiz kalmasını önleyerek işsizliği de azaltır.
Sonuç
2007 yılında orta büyüklükteki (M6.5) bir depremden ders almayıp nükleer reaktörlerin güvenliğini artırmayan Japonya, bugün meydana gelen nükleer sızıntı ile dünya için bir risk oluşturmuştur. Ülkemizde deprem sonrasında zemin etüdü ve deprem sigortası konusunda düzenlemeler yapılmıştır. Zemin etüdü ile ilgili olarak Avrupa Birliği ülkelerindeki standartların bir an önce getirilmesi gerekmektedir. Deprem tehlike ve risk belirlemeleri gibi ülkemizin bir depreme karşı güvenliğini artıracak zemin ve yapı etütlerinin profesyonel (uzman mühendis) mühendisler tarafından yapılması zorunlu hale getirilmeli ve muhakkak zorunlu deprem sigortasının yaygınlaştırılması sağlanması için daha etkin çalışmalar yapılması gerekir.
Kaynaklar
CBS News. (2011). Video: Miyagi-Oki Earthquake Coverage. Retrieved from http://www.cbsnews.com/video/watch/?id=3066074n
Buzzle. (2011). Impact of the Niigata-Chuetsu Oki Earthquake. Retrieved from http://www.buzzle.com/articles/145446.html
Earthquakes Canada. (2024). Hazard Interpolations. Retrieved from http://earthquakescanada.nrcan.gc.ca/hazard-alea/interpolat/index-eng.php
PASSCAL Instrument Center. (2024). About PASSCAL. Retrieved from http://www.passcal.nmt.edu
No comments:
Post a Comment