Çocukluğumun Yollarında: Kadırga Ziyareti
Kadırga’nın tarihi sokakları
Kadırga’nın tarihi sokakları

Çocukluğumun Yollarında: Kadırga Ziyareti — Genişletilmiş

In the Streets of My Childhood: A Visit to Kadırga — Expanded

Kadırga sokakları, Katip Sinan Yokuşu ve Özbekler Tekkesi’nin gölgesinde geçen çocukluk günlerimi hatırlatan bu gezi, hem nostaljik hem de öğretici bir deneyimdi. Yıllar sonra, Aksaray’dan Laleli’ye, oradan da Kadırga’ya araba ile gitmeye karar verdim. Ancak bu yollar, yürüyerek gidip gelmenin huzurunu hatırlattı; Katip Sinan Yokuşu’nu tırmanır, Doğramacı Emin Çıkmazı’ndan geçer, çocukluğumun kesitlerini gözetirdim.

Kadırga sokakları
Kadırga sokaklarında bir yürüyüş.

Okul günlerinde Gedikpaşa Ortaokulu’na yürürdük; öğle arasında eve gelir, babamın dükkânına yemek götürürdüm. Bu ritüeller, hem bedenim hem hafızam için bir köprüydü. Bugün Kadırga’nın yüzü değişmiş; sokaklar canlı, dükkanlar çok, pansiyonlar ve turist akını var.

Kadırga gibi tarihsel depremler yaşamış mahallelerde, uzun vadeli psikolojik travma ve toplumsal hafıza nasıl etkileşir ve psikoloji, sosyoloji ve kentsel çalışmalar birleştiği disiplinler arası yaklaşımlar, iyileşmeyi ve kültürel korumayı nasıl güçlendirebilir?

How do long-term psychological trauma and social memory interact to shape community resilience in neighborhoods like Kadırga, which have experienced historical earthquakes, and what interdisciplinary approaches, combining psychology, sociology, and urban studies, can enhance recovery and cultural preservation?

Psikolojik Travma: Deprem gibi olaylardan kaynaklanan duygusal ve psikolojik sıkıntı, genellikle uzun vadeli ruh sağlığı sorunlarına yol açar [1].

Psychological Trauma: Emotional and psychological distress resulting from events like earthquakes, often leading to long-term mental health challenges [1].

Toplumsal Hafıza: Bir topluluk içinde geçmiş olayların kolektif hatırlanması, kimlik ve dirençliliği etkiler [2].

Social Memory: Collective remembrance of past events within a community, influencing identity and resilience [2].

Toplumsal Dirençlilik: Bir topluluğun sosyal, kültürel ve yapısal mekanizmalar yoluyla felaketlerden uyum sağlama ve iyileşme yeteneği [3].

Community Resilience: The ability of a community to adapt and recover from disasters through social, cultural, and structural mechanisms [3].

[1] Neria, Y., Nandi, A., & Galea, S. (2008). Felaketlerden sonra travma sonrası stres bozukluğu: Sistematik bir inceleme. Psikolojik Tıp, 38(4), 467–480. https://doi.org/10.1017/S0033291707001353

[1] Neria, Y., Nandi, A., & Galea, S. (2008). Post-traumatic stress disorder following disasters: A systematic review. Psychological Medicine, 38(4), 467–480. https://doi.org/10.1017/S0033291707001353

[2] Halbwachs, M. (1992). Toplumsal hafıza üzerine. Chicago Üniversitesi Yayınları.

[2] Halbwachs, M. (1992). On collective memory. University of Chicago Press.

[3] Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., & Pfefferbaum, R. L. (2008). Toplumsal dirençlilik: Felaket hazırlığı için bir metafor, teori, kapasite seti ve strateji. Amerikan Toplumsal Psikoloji Dergisi, 41(1–2), 127–150. https://doi.org/10.1007/s10464-007-9156-6

[3] Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., & Pfefferbaum, R. L. (2008). Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness. American Journal of Community Psychology, 41(1–2), 127–150. https://doi.org/10.1007/s10464-007-9156-6

Kadırga, Bizans döneminde Kontoskálion olarak bilinen bir liman semtiydi ve 6. yüzyıldan 18. yüzyıl ortalarına kadar bu işlevi sürdürdü. 1509’daki ‘Küçük Kıyamet’ depremi (yaklaşık 7.2 büyüklüğünde), Kadırga’daki ahşap evlerde ciddi hasara yol açtı; bu deprem, Osmanlı tarihindeki en yıkıcı olaylardan biri olarak kaydedildi. 22 Mayıs 1766 depremi (~7.1 büyüklüğünde) ve 10 Temmuz 1894 depremi (~6.8 büyüklüğünde) de bölgeyi etkiledi, özellikle yaşlanan ahşap yapılar çöken çatılar ve duvarlarla zarar gördü. Ahşap yapıların esnekliği, taş binalara kıyasla daha iyi dayanmalarını sağladı, ancak çevresel bozulmalar (örneğin çürüme, böcek hasarı) modern koruma tekniklerini zorunlu kılıyor. Çelik bağlar ve tahribatsız test yöntemleri gibi yenilikler, bu yapıların sismik dayanıklılığını artırmak için öneriliyor. Kuzey Anadolu Fayı’na yakınlığı nedeniyle Kadırga, günümüzde de sismik risk altında; bu nedenle güncel yapı kodeksleri ve miras koruma stratejileri kritik önem taşıyor.

Sismoloji, tarih ve sosyolojiyi entegre eden disiplinler arası araştırmalar, Kadırga gibi deprem riski yüksek bölgelerde tarihi ahşap yapıları kültürel önemini korurken ve gelecekteki sismik olaylara karşı toplumsal dirençliliği artırırken nasıl koruma stratejileri oluşturabilir?

How can interdisciplinary research, integrating seismology, history, and sociology, inform strategies to preserve historical wooden structures in earthquake-prone areas like Kadırga while maintaining their cultural significance and enhancing community resilience to future seismic events?

Sismik Dirençlilik: Yapıların deprem kuvvetlerine dayanma kapasitesi, genellikle esnek malzemelerle güçlendirilir [1].

Seismic Resilience: The capacity of structures to withstand earthquake forces, often enhanced by flexible materials like wood [1].

Kültürel Önem: Miras alanlarının tarihi ve sosyal değeri, topluluk kimliğini ve hafızasını şekillendirir [2].

Cultural Significance: The historical and social value of heritage sites, shaping community identity and memory [2].

Toplumsal Dirençlilik: Sosyal uyum ve uyarlanabilir stratejilerle desteklenen, felaketlerden iyileşme için kolektif yetenek [3].

Community Resilience: The collective ability to recover from disasters, supported by social cohesion and adaptive strategies [3].

[1] Ambraseys, N. (2001). 1509 Marmara Denizi depremi, Türkiye, yeniden incelendi. Sismoloji Topluluğu Bülteni, 91(6), 1397–1416. https://doi.org/10.1785/0120000305

[1] Ambraseys, N. (2001). The earthquake of 1509 in the Sea of Marmara, Turkey, revisited. Bulletin of the Seismological Society of America, 91(6), 1397–1416. https://doi.org/10.1785/0120000305

[2] Lowenthal, D. (1998). Miras seferi ve tarihin ganimetleri. Cambridge Üniversitesi Yayınları.

[2] Lowenthal, D. (1998). The heritage crusade and the spoils of history. Cambridge University Press.

[3] Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., & Pfefferbaum, R. L. (2008). Toplumsal dirençlilik: Felaket hazırlığı için bir metafor, teori, kapasite seti ve strateji. Amerikan Toplumsal Psikoloji Dergisi, 41(1–2), 127–150. https://doi.org/10.1007/s10464-007-9156-6

[3] Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., & Pfefferbaum, R. L. (2008). Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness. American Journal of Community Psychology, 41(1–2), 127–150. https://doi.org/10.1007/s10464-007-9156-6

Öne Çıkan Mekânlar

    Sokullu Mehmet Paşa Camii hakkında tanıtım videosu
  • Sokullu Mehmet Paşa CamiiMimar Sinan’ın 1571/72’de tasarladığı bu cami, Osmanlı mimarisinin başyapıtlarından biridir. Dik bir yamaçta yer almasına rağmen, Sinan’ın iki katlı avlu tasarımıyla bu zorluk aşılmıştır; alt kattaki dükkanlar bakım için gelir sağlarken, üst kattaki medrese odaları eğitim merkezi olarak hizmet vermiştir. Caminin 13 metre çapındaki kubbesi dört yarım kubbe ile desteklenir ve iç mekan, mavi, kırmızı ve yeşil çiçek desenli İznik çinileriyle süslenmiştir. Mihrap, minber ve girişte Mekke’deki Kabe’den parçalar bulunur. Depremlere karşı dayanıklılığı, ağırlık kuleleri ve esnek bağlantılarla sağlanmıştır, ancak modern güçlendirme önerilmektedir.
  • Sokullu Mehmet Paşa CamiiMimar Sinan’ın 1571/72’de tasarladığı bu cami, Osmanlı mimarisinin başyapıtlarından biridir. Dik bir yamaçta yer almasına rağmen, Sinan’ın iki katlı avlu tasarımıyla bu zorluk aşılmıştır; alt kattaki dükkanlar bakım için gelir sağlarken, üst kattaki medrese odaları eğitim merkezi olarak hizmet vermiştir. Caminin 13 metre çapındaki kubbesi dört yarım kubbe ile desteklenir ve iç mekan, mavi, kırmızı ve yeşil çiçek desenli İznik çinileriyle süslenmiştir. Mihrap, minber ve girişte Mekke’deki Kabe’den parçalar bulunur. Depremlere karşı dayanıklılığı, ağırlık kuleleri ve esnek bağlantılarla sağlanmıştır, ancak modern güçlendirme önerilmektedir.
  • Şehsuvar Bey Sokağı hakkında tanıtım videosu
  • Şehsuvar Bey Sokağı — 18. yüzyıl ahşap evleriyle Osmanlı mimarisinin canlı bir örneğidir. Cumbalı cepheleri ve taş döşemeli yoluyla dikkat çeker. Bu evler, esnek ahşap çerçeveleri sayesinde depremlere karşı dayanıklı olmuş, ancak çevresel faktörler nedeniyle yıpranmıştır. Son restorasyonlarla bazı evler butik pansiyon ve restoranlara dönüştürülerek kültürel miras turizme entegre edilmiştir. Tahribatsız güçlendirme teknikleri, bu yapıların korunması için önerilmektedir.
  • Şehsuvar Bey Sokağı — 18. yüzyıl ahşap evleriyle Osmanlı mimarisinin canlı bir örneğidir. Cumbalı cepheleri ve taş döşemeli yoluyla dikkat çeker. Bu evler, esnek ahşap çerçeveleri sayesinde depremlere karşı dayanıklı olmuş, ancak çevresel faktörler nedeniyle yıpranmıştır. Son restorasyonlarla bazı evler butik pansiyon ve restoranlara dönüştürülerek kültürel miras turizme entegre edilmiştir. Tahribatsız güçlendirme teknikleri, bu yapıların korunması için önerilmektedir.
  • Özbekler Tekkesi hakkında tanıtım videosu
  • Özbekler Tekkesi — 1692’de Ismail Bey tarafından inşa edilen bu tekke, Nakşibendi dervişlerine ev sahipliği yapmıştır. Hafif yapısı depremlere karşı dayanıklılık sağlamış, ancak 1965’teki yangında ahşap çatısı zarar görmüştür. 2006–2008’de restore edilerek İstanbul Tasarım Merkezi’ne dönüştürülmüştür. Tekke, Kadırga’nın kültürel çeşitliliğini yansıtır ve modern yangın önleme ile sismik güçlendirme gerektirir.
  • Özbekler Tekkesi — 1692’de Ismail Bey tarafından inşa edilen bu tekke, Nakşibendi dervişlerine ev sahipliği yapmıştır. Hafif yapısı depremlere karşı dayanıklılık sağlamış, ancak 1965’teki yangında ahşap çatısı zarar görmüştür. 2006–2008’de restore edilerek İstanbul Tasarım Merkezi’ne dönüştürülmüştür. Tekke, Kadırga’nın kültürel çeşitliliğini yansıtır ve modern yangın önleme ile sismik güçlendirme gerektirir.
  • Cinci Sahası hakkında tanıtım videosu
  • Cinci Sahası — Mahallenin spor hafızasını yansıtan tarihi bir alan. Adını muhtemelen 17. yüzyıl alimi Cinci Hoca’dan alan bu saha, topluluk etkinlikleri için kullanılmıştır. Açık düzeni, deprem etkilerini azaltmış, ancak kültürel miras olarak korunması için toplum odaklı turizm girişimleri önerilmektedir.
  • Cinci Sahası — Mahallenin spor hafızasını yansıtan tarihi bir alan. Adını muhtemelen 17. yüzyıl alimi Cinci Hoca’dan alan bu saha, topluluk etkinlikleri için kullanılmıştır. Açık düzeni, deprem etkilerini azaltmış, ancak kültürel miras olarak korunması için toplum odaklı turizm girişimleri önerilmektedir.
Katip Sinan Yokuşu
Katip Sinan Yokuşu’ndan tarihi bir kare.

Kadırga gibi depremden etkilenen bölgelerde kültürel miras turizmi, sosyoloji, psikoloji ve mimari miras çalışmalarından disiplinler arası içgörülerle ekonomik faydaları, toplumsal hafızanın korunması ve psikolojik travmanın hafifletilmesiyle nasıl dengeleyebilir?

How can cultural heritage tourism in earthquake-affected areas like Kadırga balance economic benefits with the preservation of social memory and mitigation of psychological trauma, using interdisciplinary insights from sociology, psychology, and architectural heritage studies?

Kültürel Miras Turizmi: Tarihi ve kültürel alanları deneyimlemeye odaklanan turizm, yerel ekonomilere katkıda bulunur ancak metalaşma riski taşır (Timothy & Boyd, 2006).

Cultural Heritage Tourism: Tourism focused on experiencing historical and cultural sites, contributing to local economies but risking commodification (Timothy & Boyd, 2006).

Toplumsal Hafıza: Kültürel kimliği ve tarihi deneyimleri koruyan topluluk anlatıları (Halbwachs, 1992).

Social Memory: Shared community narratives that preserve cultural identity and historical experiences (Halbwachs, 1992).

Psikolojik Travma: Felaketlerden kaynaklanan uzun vadeli ruh sağlığı etkileri, topluluk temelli müdahaleler gerektirir (Neria et al., 2008).

Psychological Trauma: Long-term mental health impacts from disasters, requiring community-based interventions (Neria et al., 2008).

Halbwachs, M. (1992). Toplumsal hafıza üzerine. Chicago Üniversitesi Yayınları.

Halbwachs, M. (1992). On collective memory. University of Chicago Press.

Neria, Y., Nandi, A., & Galea, S. (2008). Felaketlerden sonra travma sonrası stres bozukluğu: Sistematik bir inceleme. Psikolojik Tıp, 38(4), 467–480. https://doi.org/10.1017/S0033291707001353

Neria, Y., Nandi, A., & Galea, S. (2008). Post-traumatic stress disorder following disasters: A systematic review. Psychological Medicine, 38(4), 467–480. https://doi.org/10.1017/S0033291707001353

Timothy, D. J., & Boyd, S. W. (2006). 21. yüzyılda miras turizmi: Değerli gelenekler ve yeni perspektifler. Miras Turizmi Dergisi, 1(1), 1–16. https://doi.org/10.1080/17438730608668462

Timothy, D. J., & Boyd, S. W. (2006). Heritage tourism in the 21st century: Valued traditions and new perspectives. Journal of Heritage Tourism, 1(1), 1–16. https://doi.org/10.1080/17438730608668462

Yıllar sonra, Aksaray’dan Laleli’ye ve oradan da Kadırga’ya araba ile gitmeye karar verdim. Oysa bu yollar bana hep yürüyerek gidip gelmenin huzurunu hatırlattı: Katip Sinan Yokuşunu tırmanır, Doğramacı Emin Çıkmazından geçer, çocukluğumun bildiği kesitleri gözetirdim. Okul günlerinde Gedikpaşa Ortaokulu’na yürürdük; öğle arasında eve gelir, sonra babamın dükkânına yemek götürürdüm. Bu yürüyüşler hem bedenim hem hafızam için bir ritüeldi.

Bugün ise Kadırga’nın yüzü değişmiş; sokaklar canlı, dükkanlar çok; pansiyonlar, restoranlar ve turist akını var. Araba ile girdiğimde trafik neredeyse durma noktasındaydı; birçok küçük sokak artık araçların hakimiyetinde değil. Yol boyunca eski evlerin restorasyonla nasıl işlev değişikliğine uğradığını gözlemledim: bir zamanlar bakımsız ahşap evler şimdi özenle boyanmış, panjurları yenilenmiş ve restoran / butik pansiyon olmuşlardı. Bu değişimi ne yargılayarak ne de tam bir hayranlıkla karşılamak istiyorum — daha çok kentsel dönüşümün, turizmin ve yerel yaşamın karmaşık etkileşimi olarak görüyorum.

Okula uğramak istedim; Kadırga Anadolu Meslek Lisesi’nin kapıları, müdürün yokluğunda araç girişine kapalıydı. Müdür yardımcısıyla kısa bir görüşme yaptım; daha sıcak bir kabul beklerdim ama herkes meşguldu. Bu deneyim bana şunu söyledi: mezun-öğrenci ilişkileri ve okulların topluma açılması üzerine hâlâ yapılacak çok iş var. Musa Sungur Hoca ile birlikte düzenlediğimiz deprem haftası konferansları hâlâ aklımda — onun vizyonu eksikliği hissediliyor.

Geri çıkarken Şehsuvar Bey Sokağı’ndaki ahşap Osmanlı evleri dikkatimi çekti. Bu evlerin cumbalı cepheleri, ahşap işçiliği ve sokağın taş döşemesi, Kadırga’nın neden tarihî önem taşıdığını gösteriyor. Özbekler Tekkesi gibi yapılar, hamamlar ve camiler bölgenin sosyal hafızasında merkezi bir rol oynuyor.

Bu ziyaretten aldığım not: Değişim kaçınılmaz; fakat yerel katılım, koruma politikaları ve mezun-yerel diyalogları sayesinde tarih ve günlük yaşam arasında daha adil bir denge kurulabilir.

Kentsel planlama, psikoloji ve sosyolojiyi birleştiren disiplinler arası yaklaşımlar, Kadırga’da yerel katılımı teşvik ederek kentsel dönüşümü, toplumsal hafızanın korunması ve tarihi depremlerin uzun vadeli psikolojik etkilerine karşı dirençlilikle nasıl dengeleyebilir?

How can interdisciplinary approaches, combining urban planning, psychology, and sociology, foster local participation in Kadırga to balance urban transformation with the preservation of social memory and resilience against long-term psychological impacts of historical earthquakes?

Kentsel Dönüşüm: Kentsel alanların yeniden geliştirilme süreci, genellikle kültürel ve sosyal yapıları etkiler (Smith, 2002).

Urban Transformation: The process of redeveloping urban areas, often impacting cultural and social structures (Smith, 2002).

Toplumsal Hafıza: Topluluk kimliğini ve dirençliliği şekillendiren kolektif tarihi anlatılar (Halbwachs, 1992).

Social Memory: Collective historical narratives that shape community identity and resilience (Halbwachs, 1992).

Psikolojik Etkiler: Felaketlerden kaynaklanan duygusal ve ruhsal sağlık etkileri, uzun vadeli topluluk desteği gerektirir (Neria et al., 2008).

Psychological Impacts: Emotional and mental health effects from disasters, requiring long-term community support (Neria et al., 2008).

Halbwachs, M. (1992). Toplumsal hafıza üzerine. Chicago Üniversitesi Yayınları.

Halbwachs, M. (1992). On collective memory. University of Chicago Press.

Neria, Y., Nandi, A., & Galea, S. (2008). Felaketlerden sonra travma sonrası stres bozukluğu: Sistematik bir inceleme. Psikolojik Tıp, 38(4), 467–480. https://doi.org/10.1017/S0033291707001353

Neria, Y., Nandi, A., & Galea, S. (2008). Post-traumatic stress disorder following disasters: A systematic review. Psychological Medicine, 38(4), 467–480. https://doi.org/10.1017/S0033291707001353

Smith, N. (2002). Yeni küreselcilik, yeni kentleşme: Küresel kentsel strateji olarak soylulaştırma. Antipode, 34(3), 427–450. https://doi.org/10.1111/1467-8330.00249

Smith, N. (2002). New globalism, new urbanism: Gentrification as global urban strategy. Antipode, 34(3), 427–450. https://doi.org/10.1111/1467-8330.00249

Comments